Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

5-jadval.

Ko’rsatkichlar	Yillar
	1991	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2002
Tug’ilish	34,5	29,8	27,3	26	23	22,3	21,5	22,1
O’lish	6,2	6,4	6,2	5,9	5,8	5,3	5,5	5,4
Tabiiy o’sish	28,3	23,4	21,1	20,1	17,2	17,0	16,0	16,7

Aholining tabiiy harakatlanishi, uni takror ishlab chiqarish xarakteri ko’pgina holatlar bilan mamlakatning industrial taraqqiyoti va urbanizatsiya darajasi, ijtimoiy shart-sharoitlar, madaniyat va maishiy turmush an’analari, aniq tarixiy omillar bilan belgilanadi.

Ular jumlasiga demografiya omilini hisobga olgan holda uy-joy sharoitlarini yaxshilash, bolalarga nafaqalar berish, bolalar muassasalari bilan ta’minlash, homiladorlik va bola tug’ilgandan keyingi ta’tillarni uzaytirish, oilani mustahkamlash, shuningdek, jamoada ma’naviy muhitni yaxshilash kiradi.
Ishchi kuchini takror hosil qilish, ularning to’la va samarali ish bilan band bo’lish muammosini ham o’z ichiga oladi. Ish bilan to’la band bo’lishni mutloq ma’noda tushunmaslik kerak. Birinchidan, ishsizlikning ma’lum darajasi iqtisodiyot uchun me’yordagi hol hisoblanadi. Boshqa tomondan ish bilan to’la band bo’lish mehnatga layoqatli barcha kishilar, albatta umumlashgan (davlat va jamoa korxonalarida) ishlab chiqarishga jalb etilishi zarurligini anglatmaydi.
Ularning bir qismi o’zini oilada xizmat ko’rsatishga, bolalar tarbiyasiga shuningdek, xususiy korxonalar va shaxsiy yordamchi xo’jalikda mehnat qilishga, yakka tartibdagi mehnat faoliyati bilan shug’ullanishga bag’ishlashi mumkin. Uchinchidan, ish bilan to’la band bo’lish uning samaradorligi bilan, mehnat resurslaridan g’oyat oqilona foydalanish bilan qo’shib olib borilishi kerak.
Ish bilan samarali band bo’lish mehnat resurslaridan foydalanishning intensiv turiga tayanmog’i kerak. Bu vazifani hal qilish ish joylari miqdor va sifat jihatdan mavjud mehnat resurslari bilan muvozanatlashgan bo’lishini ta’minlashni, ishlab chiqarish hajmini o’stirib borishning ta’sirchan choralarini yaratishni, ish bilan band bo’lish sharoitlari va shakllarini xilma-xil qilishni talab etadi.
Fan-texnika taraqqiyotining jadallashuvi va ishlab chiqarishning intensivlashuvi ishlab turgan korxonalardan ishchi kuchini bo’shatib olish va uni qayta taqsimlash mexanizmiga, aholini ishga joylashtirish, qayta o’qitish va kasb tanlashi tizimiga ta’sir ko’rsatadi. Mulkchilikning turli shakllari rivojlangan bozor iqtisodiyoti ishchi kuchi resurslarida yanada samaraliroq foydalanishga sharoit yaratadi, ularni kam samarali sohalardan bo’shatib kadrlarga ehtiyoji bo’lgan yuqori samarali tarmoqlar va korxonalarga qayta taqsimlaydi.

2.