Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Iqtisodiy tsikl deganda, odatda ishlab chiqarishning bir iqtisodiy holatidan, yoki bir inqirozdan ikkinchisi boshlangunga qadar takrorlanib turadigan to’lqinsimon harakati tushuniladi. Tsikl inqiroz, turg’unlik, jonlanish, yuksalish fazalarini o’z ichiga oladi. Ana shu fazalarning har biri rivojlanishi jaryonida navbatdagi fazaga o’tish uchun sharoit yuzaga keladi.

Inqirozli jarayonlar ishlab chiqarishning pasayishida namoyon bo’ladi va tsiklning qayd etuvchi ifodasidir. U bir tsiklni nihoyasiga etkazib, yana muqarar ravishda inqiroz bilan tugaydigan, yangisining boshlanishiga asos soladi; inqiroz vaziyatida asosiy kapitalning ortiqcha jamg’arilishi uning hamma funktsional shakllarida namoyon bo’ladi. Inqirozdan keyin turg’unlik keladiki, uning davomida iqtisodiy faollik jonlanishi uchun sharoitlar vujudga kelishi nihoyasiga etadi.

Jonlanish fazasining boshlanishi ozmi-ko’pmi darajada barqaror ishlab chiqarishning kengayishiga o’tishni bildiradi.

Ish bilan ta’minlanish darajasining ortishi va foydalarning tez o’sishi jonlanishning yuksalish bosqichiga o’sib o’tishiga ko’maklashadi. Yangi tsikl yuksalishning boshlang’ich nuqtasi hisoblanadi. Yuksalish fazasida ish kuchiga bo’lgan talabning kengayishi ishsizlikning birmuncha kamayishiga hamda ish haqining o’sishiga olib keladiki, buning oqibatida iste’mol tovarlariga to’lovga qodir talab kengayadi. Pirovard talabning oshishi, o’z navbatida, iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarga, bozorni kengaytirishga jadal turtki beradi. Raqobat va foyda ketidan quvish oqibatida nomutanosibliklarning to’planib borishidan iborat zanjirli reaktsiya tezlashadi. Bu bilan yangi inqiroz muqarrar bo’lib qoladi.

Alohida iqtisodiy tsikllar bir-biridan davomiyligi va intensivligi bo’yicha keskin farqlanadi. Shu bilan birga ularning hammasi bir xil fazalarga ega bo’ladi va

har xil tadqiqotchilar tomonidan turlicha nomlanadi. 6-chizmada ko’pchilik iqtisodchilar tomonidan tan olingan iqtisodiy tsikl ko’rsatilgan. Tsiklning eng yuqori nuqtasida, iqtisodiyotda to’liq bandlilik kuzatiladi va ishlab chiqarish to’liq yoki deyarli to’liq quvvat bilan ishlaydi. Tsiklning bu fazasida narx darajasi o’sish tamoyiliga ega bo’ladi, iqtisodiy faollikning o’sishi to’xtaydi.

Iqtisodiy follik darajasi

yukori

yukori

yukori

Krizis kuyi nuktasi

Vakt

Krizis kuyi nuktasi