Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Kredit va bank tizimi.

Kredit tizimi keng ma’noda bank va boshqa kredit muassasalari ularning kredit operatsiyalarini bajarish uslublari, tashkil etishning huquqiy shakllari majmuini ifodalaydi. Kredit va banklarning kelgusida rivojlanishi moliya-kredit muassasalarining umumlashuvi, kengayishi kredit tizimida yangi funktsiya va vazifalarni vujudga kelishiga olib keladi. Kredit tizimining asosiy funktsiyasi bo’sh pul mablag’larini to’plab ssuda kapitaliga aylantirish. Undan tashqari omonatlar qabul qilish va ular bo’yicha turli schyotlar ochish, aktsiya va obligatsiyalar chiqarish, moddiy boyliklarni saqlash, to’lov operatsiyalarida vositachilik qilish va boshqalardan iborat. Kredit tizimi korxona, tashkilotlarning puli bilan turli operatsiyalar o’tkazishni o’z zimmasiga oladi. Shunday muomala vositalari yaratdiki, ular avvaliga oltin keyinchalik kredit pullari, so’ngra naqd pulsiz hisob-kitob bo’lib, ular bir-birini almashtirib bordi.

Moliya kapitalining muhim bo’g’iniga aylanish bilan kredit tizimi xo’jalik hayotining hamma sferasiga kirib boradi. Hozirgi davrda iqtisodiy takror ishlab chiqarishda u markaziy o’rinda turadi desak xato qilmaymiz. Bank tizimi kredit tizimi negizi sifatida o’zining markazlashuvi bilan insonning eng mohirona va mukammal ijod namunasidir. Kredit tizimi, jumladan bank tizimi turli mamlakatlarda umumiy xususiyatlarga ega, shu bilan birga albatta o’ziga xos xususiyatlarga ham ega. Kredit tizimi kredit mexanizmiga tayanadi.

Kredit mexanizmi xo’jalik mexanizmining tarkibiy qismi bo’lib, u o’z ichiga kreditlash sharoitlarini, usullarini, kreditni boshqarishni oladi, boshqacha aytganda kredit mexanizmi - bu kreditni tashkil etishning shakli, uslubidir. Kredit mexanizmi yordamida bank tizimining kredit siyosati amalga oshiriladi. Kredit mexanizmining muhim elementlaridan biri kredit shartnomasi bo’lib, u kredit munosabatlarini amalga oshirishning xuquqiy asoslari hisoblanadi. Ikkinchisi kreditga layoqatliligidir. Kredit berishda unga asosiy e’tibor qaratiladi, chunki bank o’z faoliyati natijasi uchun to’liq javobgar bo’ladi. Kredit tizimi o’z ichiga ikki; bank va maxsus moliya-kredit tizimini oladi. Kredit tizimi tarkibini quyidagi sxema orqali tasvirlash mumkin.


Pochta jamg’arma tizimi


Bank tizimi




Lizing firmalari Faktoring firmalari Lombardlar

Kredit birlashmalari

O’zaro kredit berish jamiyati Sug’urta jamiyati Investitsion kompaniyalar Pensiya fondlari

Moliya kompaniyalari

Hisob-kitob(kliring) markazlari