Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Biologizatorlik  konsepsiyalari. 

Biologizatorlik  konsepsiyalarining  tarafdorlari,  insonni  uning  tabiiy, 

biologik  asosidan  kelib  chiqib  tushuntirishga  harakat  qiladi

.  XVIII  asr  oxirida  jamiyat  hayotiga  ayrim 

odamlarning  o‘z  mavjudligi  uchun  kurash  maydoni  sifatida  qarashni  taklif  qilgan  T.Maltus  nazariyasini 

bunday tushuntirishga bo‘lgan birinchi jiddiy urinish, deb hisoblash mumkin. Maltus fikricha, bu kurashda 

kuchlilar g‘olib chiqadi, kuchsizlar esa halok bo‘lishga mahkumdir. Mazkur kurashga tabiiy omillar turtki 

beradi. Xususan, aholi soni geometrik progressiya bo‘yicha ko‘payib boradi, tirikchilik vositalari taklifi esa, 

faqat  arifmetik progressiya bo‘yicha o‘sadi, bu esa muqarrar tarzda ocharchilik, epidemiyalar, urushlar va 

boshqa  ijtimoiy  tangliklarga  olib  keladi.  Mazkur  omillarga  Maltus  kuchlilarning  yashab  qolishini 

ta’minlovchi ijtimoiy munosabatlarning  «tabiiy», muqarrar va hatto zarur tartibga solish vositalari sifatida 

qaraydi. 

Biologizatorlik  yondashuvlari  XIX  va  XX  asrlar  chegarasida  Darvinning  tabiiy  tanlanish  haqidagi 

ta’limotini mutlaqlashtirib, nafaqat insonning kelib chiqishi, balki uning mohiyatini, pirovard natijada esa – 

butun  ijtimoiy  munosabatlar  tabiatini  tushuntirishga  harakat  qilgan  sotsial-darvinistlarga  ham  xosdir. 

Hozirgi vaqtda bu  yo‘nalishni odamlarga ham, hayvonlarga ham teng darajada xos bo‘lgan irsiyatga urg‘u 

beruvchi  sotsiobiologiya  davom  ettirmoqda.  Sotsiobiologlar  fikriga  ko‘ra,  inson  xulq-atvori  ham,  hayvon 

xulq-atvori ham irsiy omillar bilan belgilanadi va hech kim o‘z irsiyati ta’sirini – u xoh yaxshi bo‘lsin, xoh 

yomon – engishga qodir emas.