Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Sivilizatsiyalarning  tiplari.

  Noevropacha  sivilizatsiyalar  ancha  kata  guruhni  tashkil  etadi  (A.Toynbi 

tasnifiga ko‘ra, bunday sivilizatsiyalar 21 ta). Bu sivilizatsiyalarning aksariyati betakror tarzda o‘ziga xos va 

ayni vaqtda, umumiy tipologik jihatlarga ega. Bular evropacha sivilizatsiyadan ancha oldin vujudga kelgan 

an’anaviy sivilizatsiyalardir. An’anaviy jamiyat juda sust rivojlanadi va mavjud hayot tarzini asrlar va hatto 

ming  yilliklar  osha  saqlashga  qodir.  Noevropacha  sivilizatsiyalarning  xo‘jalik  faoliyati  qishloq 

xo‘jalikhunarmandchilik  ishlab  chiqarishi  va  texnologiyasining  hukmronligiga  asoslanadi.  An’anaviy 

sivilizatsiyaning  ma’naviy  sohasida  diniy-mifologik  tasavvurlar  hukm  suradi,  ilmiy  bilimlarning  dastlabki 

shakllari  asosan  mavjud  faoliyat  turlari  uchun  retseptura  vazifasini  bajaradi.  Noevropacha  sivilizatsiyalar 

evolyusiyasi  siklliligi  va  o‘ziga  xos  institutlar  va  normalarga  ega  bo‘lgan  davlat  vaqti-vaqti  bilan  dam 

kuchayib,  dam  zaiflashib  turishi  bilan  tavsiflanadi.  Bunday  jamiyat  halokati  sivilizatsiya  tipini 

o‘zgartirmaydi,  u  ijtimoiy  vorisiylik  mexanizmlari  yordamida  avloddan-avlodga  o‘tadi.  Evropacha 

sivilizatsiya  ijtimoiy  va  madaniy  rivojlanishning  alohida  tipii  bo‘lib,  u  Evropada  taxminan  XV–XVII 

asrlarda  shakllangan.  Uning  o‘tmishdoshlari  antik  dunyo  madaniyatlari  va  Evropa  xristiancha  an’anasidir. 

Uyg‘onish davrida bu ikki an’ana sintezi texnogen sivilizatsiyaning teran o‘ziga xosligini va uning texnika 

va  texnologiya  jadal  sur’atlarda  rivojlanishini,  odamlar  o‘rtasidagi  ijtimoiy  aloqalar  tubdan  o‘zgarishini 

                                                           

29

 А.де Токвиль. Избранные произведение. –М.: 2003 г. с. 45. 

30

 Karimov  I.А. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari - Xavfsizlik 

va barqaror taraqqiyot yo‘lida. T. 6. – T.: O‘zbekiston, 1998. – 151-b. 

31

 Karimov  I.А . Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. –T.: «Sharq», 1998 y. 21-b.  

---