Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

72 

 

masalan,  qabul  qilingan  muayyan  qonun,  saylov  natijalari  va  shu  kabilar  haqida  xulosa  chiqarishga 

shoshilmaslik kerak.

 

Ikkinchidan,  inkorni-inkor  rivojlanish  shaklining  tavsifi  bo‘lib  xizmat  qiladi

.  Ma’lumki,  Gegelning 

dialektika  tizimida  rivojlanish  mantiqiy

 

ziddiyatning  yuzaga  kelishi  va  uning  bartaraf  etilishi  sifatida 

tavsiflanadi.  Bu  jarayon  «tezis–antitezis–sintez»  formulasiga  muvofiq  yuz  beradi.  Dialektika  kontekstida 

rivojlanishning  uch  bosqichi  ijtimoiy  va  tabiiy  tizimlar  rivojlanishining  ko‘p  sonli  ssenariylaridan  biri 

sifatida

 

namoyon  bo‘ladi.  Ammo,  Gegel  qayd  etgan  rivojlanishning  siklligi,  uning

 

chiziqsizligi  tabiat  va 

jamiyatda jarayonlar kechishining ancha keng tarqalgan

 

shakli hisoblanadi.

 

Uchinchidan, 

tabiiy  va  ijtimoiy  sikllarda  rivojlanish  ham,  tanazzul  ham  bo‘lmasligi  mumkin:  o‘zgarish 

aylanma  harakat  qiladi.  Inkorni-inkorda  rivojlanish  quyi  bosqichining  o‘ziga  xos  xususiyatlari  yuqoriroq 

bosqichda takrorlanishi yuz beradi

. 

 

Inkorni-inkor  qonuni  – 

bu  shunday  bir  qonunki,  unga  muvofiq  rivojlanish  jarayoni  yangining  eskini 

dialektik  inkor  etish  cheksiz  zanjiridan  iborat  bo‘ladi,  bunda  rivojlanish  avvalgi  bosqichlarining  barcha 

muhim  jihatlari  yangida  saqlanadi  va  umuman  bu  jarayon  hujumkor,  yuksalib  boruvchi  yo‘nalishga  ega 

bo‘ladi. Ayni vaqtda rivojlanish jarayonida uning oliy bosqichlarida avvalgi bosqichlarning ayrim jihatlari 

va  tomonlari  sifat  jihatidan  yangicha  asosda  takrorlanadi  va  ayni  hol  to‘g‘ri  chiziq,  tutash  doira  bo‘ylab 

emas, balki spiralga yaqinlashuvchi egri chiziq bo‘ylab yuksalishni belgilaydi. Harakatning spiralsimonligi 

rvojlanishning siklligini aks ettiradi.

 

Xulosalar. 

Dialektika  rivojlanish  falsafasining  puxta  ishlab  chiqilgan  konsepsiyasidir.  Hodisalar 

rivojlanishining umumiy nazariyasi sifatida u rivojlanishning mohiyatini anglab etishga yo‘l ochadi, tabiat, 

jamiyat  va  tafakkurdagi  real  jarayonlarni  ular  amalda  qanday  bo‘lsa,  shunday  aks  ettiradi.  Dialektika 

narsalar va hodisalarni o‘rganishga ularning vujudga kelishi, 

harakati  va  rivojlanishi  nuqtai  nazaridan  yondashadi,  shu  sababli  u  ob’ektiv  jarayonlarni  konkret,  har 

tomonlama o‘rganishga yo‘l ko‘rsatadi.Dialektika bilan bir qatorda rivojlanishning metafizik konsepsiyasi, 

sofistika, eklektika, ekzistensial dialektika, sinergetika va boshqa konsepsiyalar mavjud.