Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi



Download 4,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet341/643
Sana01.01.2022
Hajmi4,93 Mb.
#302989
1   ...   337   338   339   340   341   342   343   344   ...   643
Bog'liq
Mantiq

 

 

 

178 



 

qullikdagi  birodarlaring,  negaki,  sen  ham,  ular  xam  taqsirning  qullarisiz”.  Albatga,  bu  o‘rinda  Seneka 

ijgimoiy  tenglikni  emas,  balki  qul  bilan  quldorning  axloqiy  tengligini  nazarda  tutmoqda.  Faylasufning 

aytishicha, ruh ozodligi - shaxs uchun o‘z-o‘zini qadrlash na g‘urup-iftixor manbai. Kimki botiniy ozodlikka 

erishgan ekan, u taqsir ko‘rgiliklariga bo‘ysunmaydi, qismat zarbalarini mardona kutib olishga tayyor turadi. 

Yana bir Qadimgi Rumo axloqshunosi ozod qilingan qul Epiktetdir (50-138 yillar atrofida). Uning axloqiy 

qoidalari  quyidagicha  taqdir  muqarrar;  aql  -idrok  axloqning  yagona  va  ishonchli  mezoni;  tashqi  dunyo 

ma’budlar  irodasiga  katiyan  bog‘liq  ichki  dunyo  insonning  hukmi  ostida;  xaqiqiy  donishmandning  erki 

shundaki,  u  o‘ziga  bog‘liq  bo‘lgan  narsalarni  o‘zga  bog‘liq  bo‘lmagan  narsalar  bilan  chalkashtiri6 

yubormaydi;  xayotning  maqsadi  va  ma’nosi  shaxsiy  ichki  erkinlikni  anglash  va  uni  qo‘lga  kiritish;  unga 

eltadigan yo‘l bitga - ma’budlar irodasiga so‘zsiz itoatkorlik, ehtiyojda mo‘‘tadillik, beparvolik, sovuqqon 

aql bilan ish ko‘rish. 

Epiktetning  fikriga  ko‘ra,  baxt,  xaqiqiy  saodat-fazilatda,  fazilat  esa  bytynlay  insonning  ijodidir,  zero  uni 

inson  shakllantiradi.  Faylasuf  o‘zing  yoqtirmaydigan  sharoitni  o‘zgalarga  ravo  ko‘rma,  agar  qul  bo‘lishni 

istamasang, atrofingda qullika yul berma, degan fikrni ilgari suradi. 

SHunday  qilib,  Qadimgi  Rumo  axloqshunoslari  xam  inson  hatti-xarakatlari  muammosini  o‘rtaga  tashlaydi 

va  insonning  olamdagi  o‘rni  xamda  xayotning  maqsadini  belgilashga  intiladilar.  Bunday-intilish,  ayni 

paytda,  bytyn  Qadimgi  dunyo  mymtoz  axloqshunoslariga  xosdir.  Xullas,  Qadimgi  dunyoning  mymtoz 

axloqshunoslari  oddiy  axloq-odob  qoidalari,  pand-o‘gitlar  va  hikmatlardan  tortib,  to  axloqshunoslik 

nazariyasi  tizimigacha  yaratdilar.  SHy  meros  xanuzgacha  o‘z  ta’sir  kuchini  yo‘qotgani  yo‘q,  hanuzgacha 

jahon  axloqshunosligi  ko‘p  xollarda  o‘sha  tushunchalar  va  tamoyillarga  yangicha  yondoshuv  asosida 

taraqqiy etib kelmoqda.  

Shu o‘rinda yana bir, xozirgacha etarli e’tibor qilmay kelinayotgan masalaga oydinlik kiritishni maqsadga 

muvofiq deb o‘ylaymiz. Bu - Qadimgi YUnon tafakkuri bilan o‘rta acplap musulmon SHarqi falsafasining - 

xususan axloqshunosligining bog‘liqligi masalasi. Nima uchun bizning alloma ajdodlarimiz Qadimgi SHarq, 

jumladan, Xindi-Xitoy mintakasi mutafakkirlari izidan emas, Ovro‘palik yunonlar izidan bordilar, Suqrot va 

Aflotunni o‘rgandilar, ko‘klarga ko‘tardilar, Arastuni esa eng ulkan ustoz – birinchi muallim deb atadilar? 

Gap  shundaki,  musulmonchilikning  asosi  tavxidda  -  yakkaxudolikda.Olloh  yagona,  uning  sherigi  yo‘q  va 

bo‘lishi  mumkin  emas.  Qadimgi  Yunon  mutafakkirlari  aynan  ana  shu  tavxid  yo‘lidan  bordilar.  Birinchi 

bo‘lib  bu  masalani  Suqrot  aniq  o‘rtaga  tashladi.  U  o‘limga  maxkum  etilganida,  unga  yunonlar  xudolarini 

xurmat  qilmaganligi,  yoshlarni  boshka  yo‘lga  (aslida  tavxid  yo‘liga)  burib  yuborayotgani  ayb  qilib 

qo‘yiladi. Suqrotning o‘limi oldidagi so‘nggi gapi xam shuni tasdiqlab turadi, sikuta ichgach: “Men Uning 

(ularning  emas!  -A  SH.)  yoniga  ketyapman!”,  deydi  u.  SHuningdek,  Aflotunning  g‘oyalar,  olamiy  puh 

emanatsiya xaqidagi fiqplari xam to‘g‘ridan-to‘g‘ri yakka xudolik masalasiga borib takaladi, lekin Suqrot va 

Aflotun  tavhidni  falsafiy-nazariy  nyqtai  nazardan  isbatlashni  uz  oldiga  vazifa  qilib  qo‘ymadilar,  bunga 

urinmadilar.  Bu  ishni  Arastu  uddaladi.  U  uzining  mashhur  “Metafizika”  asarida  Xudoning  yakkaligini 

jismsiz, xech narsa tomonidan xarakatga kelmaydigan, aksincha, birinchi xarakatga keltiruvchi kuch ekanini 

nazariy isbotlab berdi. Uni “Oliy shakl” (forma) deb ataydi. Arastu talqinida Xudo olam va barcha olamiy 

jarayonlarning  maqsadi  xisoblanadi,  u  yuqorida  keltirganimizdek,  Oliy  tafakkur,  tafakkur  haqidagi 

Tafakkurdir.  

O‘rta asrlar, musulmon Sharqi mytafakkirlarining qadimgi YUnon tafakkuriga, xususan, axloqshunosligiga 

ulkan e’tiborining taqlidining asl sababi ana shunda. 




 


Download 4,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   337   338   339   340   341   342   343   344   ...   643




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish