Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

70 

 

Sifat  –  xossalarning  oddiy  majmui  emas,  balki  ularning  muayyan  yaxlitlikdan  o‘rin  olgan  va  predmetning 

alohida mohiyat sifatida mavjudligini belgilovchi tizimidir. Predmetlarning munosabatlari va aloqalarining 

rang-barangligi  ayni  bir  predmetda  qarama-qarshi  xossalar  va  sifatlar  mavjudligini  izohlaydi.  Bir  jihatdan 

engil  narsa  boshqa  bir  jihatdan  og‘ir  bo‘ladi,  bir  aloqada  oq  narsa  boshqa  bir  aloqada  qora  bo‘ladi  va 

hokazo. Masalan, suv va bug‘ bir-biridan sifat jihatidan farq qiladimi yoki miqdor jihatidanmi? Moddaning 

agregat holatini taqqoslaydigan bo‘lsak, suv va bug‘ sifat jihatidan farq qiladi. Taqqoslash suv va bug‘ning 

kimyoviy  tarkibini  aniqlashni  nazarda  tutsa,  ularning  o‘rtasida  miqdoriy  farq  mavjud  bo‘ladi.  Ammo  har 

qanday narsa bir jihatdan bitta sifatga va turli jihatlardan ko‘plab sifatlarga ega bo‘ladi. 

Xossa 

– 

predmetning  jihati  bo‘lib,  uning  boshqa  predmetlardan  farqi  yoki  ular  bilan  o‘xshashligini 

belgilaydi  va  ular  bilan  o‘zaro  aloqada  namoyon  bo‘ladi.

Xossalar  muhim  va  ikkinchi  darajali  bo‘lishi 

mumkin.  Muhim xossalar predmetning sifatini  belgilaydi.  Ularning  yo‘qolishi mohiyatini  mazkur xossalar

 

tashkil  etgan  predmetning  ham  yo‘qolishini  anglatadi.  Ikkinchi  darajali  xossalar  o‘zlashtirilishi  yoki 

predmetning sifatini o‘zgartirmasdan yo‘qolishi mumkin. Har qanday xossa (temperatura, hajm, energiya va 

sh.k.) muayyan miqdor va

 

sifatga ega bo‘ladi. Har qanday predmet o‘zining mavjudligini belgilovchi barcha 

xossalar majmuidir.

 

Miqdor 

– 

predmet  muayyan  xossasining  namoyon  bo‘lishi,  intensivligi  darajasi. 

Barcha  narsalar, 

jarayonlar,  hodisalar  sifat  bilan  bir  qatorda  muayyan

 

miqdorga  ham  ega.  Ular  muqarrar  tarzda  muayyan 

o‘lcham, hajm, massa va shu kabilar bilan tavsiflanadi. U sifat jihatidan o‘xshash xossalar yoki butunning

 

qismlarini  taqqoslash  yo‘li  bilan  aniqlanadi.  Miqdoriy  munosabatlar  sifatgabog‘lanmasdan  aniqlanishi 

mumkin.  SHuningdek,  miqdor  turli  predmetlarning

 

ayrim  umumiy  xossasi  sifatida,  predmetlarni  sifat 

jihatidan  tenglashtiradi.  SHu  ma’noda  miqdor  sifatning  ziddidir.  Ammo  predmetning  sifat  xususiyatini 

mavhumlashtirish  sifat  jihatidan  har  xil  tuzilmalarni  o‘rganishga

 

tadqiqotning  miqdoriy  metodlarini  jalb 

qilish  imkonini  beradi.  Masalan,  o‘lchash  taqqoslashning  o‘rganilayotgan  ob’ektning  miqdor 

ko‘rsatkichlarini 

predmet  muayyan  xossasining  namoyon  bo‘lishi,  intensivligi  dara

  aniqlovchi  ayrim 

ko‘rinishi  sifatida,  sifat  haqida  aniqroq  xulosa  chiqarish  imkonini  beradi.  Matematikada  miqdoriy 

munosabatlar  son,  qiymat,  funksiya,to‘plam  tushunchalarida  ifodalanadi.  Hozirgi  zamon  fani  matematik 

apparatdan  foydalanib,  mikrodunyoning  teran  qatlamlariga  kiradi,  Olamning  cheksiz  makonlarini  tadqiq 

etadi.  Matematika  tabiat  va  jamiyatni  o‘rganishning  samarali  vositalaridan  biriga  aylangan. 

Har  qanday 

predmet miqdor va sifat qarama-qarshiliklarining muayyan sintezidir

. Uning borlig‘i ob’ektga xos bo‘lgan 

muhim xossalarni saqlashni nazarda tutadi. Olamning ko‘p sifatliligi uning elementlari nisbatan barqarorligi 

va  mustaqilligi  bilan  ta’minlanadi.  Ammo  olam,  shu  jumladan,  har  qanday  predmet  muttasil  o‘zgarishda 

bo‘ladi. Hech narsa boqiy emas. Butun borliq qachondir paydo bo‘lgan va qachondir halok bo‘ladi. Dunyo 

o‘zgaradi va ayni zamonda o‘zligini saqlab qoladi, o‘z-o‘ziga nisbatan ayniy bo‘ladi.