Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «audit» kafedrasi

III bob. Auditorlik tashkilotlarida auditorlik xulosasi va hisobotini 
tuzishni takomillashtirish 
 
3.1. Xalqaro standartlar asosida auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish 
hamda taqdim etishni takomillashtirish 
 
Buxgalteriya hisobotini tekshirish boshlangan paytda auditor balans va uning 
boshqa shakllarining mazmunini ko’rib chiqib, ularning orasidan tekshirilishi 
lozim bo’lgan aniq elementlarni ajratib oladi. O’zaro bog’liq bo’lgan alohida 
elementlar auditor segmentiga birlashtirilishi mumkin; axborotni baholashga 
davriy yondoshuvni ta’minlaydigan auditor bu segmentlarning ba’zilarini qayta-
qayta foydalanishga majbur bo’ladi. Bu elementlar va segmentlar orasidan 
quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: 
a) balans bo’limlari va ularning nisbati (ular yuzasidan tahliliy hisobotlar 
odatda iqtisodiy sub’ekt va auditor tomonidan amalga oshiriladi); 
b) balansning bo’limlari va ularning bo’limlar ichidagi o’zaro nisbati (auditor 
hisobotdagi qoldiq summalarning haqiqiyligini, ularning o’zaro nisbati to’g’riligini 
axborotning faqat balans bilan emas, boshqa shakllar, doimiy hisob yozuvlari bilan 
o’zaro muvofiqligini tekshiradi); 
v) hisob regestrlaridagi yozuvlar, boshlang’ich xujjatlar (faqat buxgalteriyaga 
oid emas, shu bilan birga shartnomaga oid xujjatlar va boshqalar hamdir).
Auditor o’z vazifasini bajarar ekan hisobotdagi axborotning har bir alohida 
elementi ishonchliligini tasdiqlovchi alohida dalillarni to’playdi. Dalillarni nazorat 
qilishda testlash chog’ida hamda u yoki bu xo’jalik operatsiyalarining mohiyatini 
tekshirish chog’ida to’planadi. 
Tashqi foydalanuvchilardan ba’zilari Ko’p hollarda buxgalteriya hisobotini 
ishonchliligini tasdiqlovchi o’zlari uchun zarur iqtisodiy axborot – qo’shimcha 
dalillarni olishni hohlaydilar. Buni ular o’zlari mustaqil qilishlari yoki tegishli 
tekshirish o’tkazishni boshqa mustaqil mutaxasislarga topshirishlari mumkin. 
Yillik buxgalteriya hisoboti to’g’risida ishonchli axborot olishdan kim 
ko’proq manfaatdorligi nuqtai nazaridan bu masalaga yana qaytaylik va ularni 
ichki va tashqi manfaatdor tomonlarga ajrataylik (5-chizma). 

---

45 
Buxgalteriya hisoboti to’g’risida ishonchli axborot
olishdan manfatdor tomonlar 
Ichki 
Tashqi 
Ma’muriyat 
Hamkor tashkilotlar 
Kuzatish kengashi 
Korxona xodimlari 
Investorlar 
Mol etkazib beruvchilar -
xaridorlar 
Davlat moliya xizmatlari 
Banklar-kreditorlar