Toshkent moliya instituti hamdamov baxrom kasimovich ilxomov shavkat islomovich

Tarkibiy
joriy
qilish
Xalqaro tan olingan standartlar va eng yaxshi amaliyotga ko‘ra, 
batafsil reja grafigi doirasida yoki keyingi bosqichda, tarkibiy joriy 
qilish vaqt talab qiladi, quyida soddalashtirilgan instituttsional tadbirlar 
ishlab chiqilgan: 
Tashqi
audit
funksiyasi
bilan
formalizm
munosabatlari
Auditning ikki darajasi o‘rtasida axborotlar almashishdan ehtiyot bo‘lish 
lozim. 
O‘zbekiston Respublikasi hisob palatasi ISUGF joriy etgandan va 
O‘zbekiston Respublikasi hisob palatasi me’yoriy hujjatlarini 
sinxronlashtirishga o‘tgandan keyin, davlat budjetining g‘aznachilik 
ijrosi bo‘yicha ISUGF sharoitida ular ichki audit bo‘linmasi ishidan 
foydalanish huquqiga ega bo‘ladi va ichki nazorat tizimini baholash 
uchun imkoniyat paydo bo‘ladi. G‘aznachilikda ichki audit faoliyati 
yo‘nalishlari bo‘yicha belgilangan tartib va qoidalar Moliya vazirligi 
G‘aznachiligi taqdimiga ko‘ra Hisob Palatasi bilan kelishilgan holda 
Moliya vaziri tomonidan tasdiqlanishi maqsadga muvofiq. 
Davlat budjeti g‘aznachilik ijrosini nazorat qilish, bugungi kunda 
Moliya vazirligi G‘aznachiligi g‘aznachilik operatsiyalarini nazorat 
qilish bo‘limi, Moliya vazirligi Nazorat taftish bosh boshqarmasi va 
O‘zbekiston Respublikasi Hisob Palatasi tomonidan amalga oshiriladi. 
G‘aznachilikda ichki auditni joriy qilish natijasida: 
1. Dastlabki va joriy nazoratning ichki audit bilan qamrab 
olinishida davlat budjeti g‘azna ijrosi jarayoni samaradorligi oshadi. 
Ichki audit xizmatining G‘aznachilik tarkibiy bo‘limlari va 
hududiy organlarini reja-dastur asosida nazorat qilishi natijalariga 

---

50 
asoslangan boshqaruvni joriy etishga imkoniyat yaratiladi va tashqi 
nazoratni amalga oshirishga zaruriyat qolmaydi. 
2. G‘aznachilik tizimida amaldagi ichki nazorat tuzilmasi 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 28-fevraldagi 
PQ-594 qaroriga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 
G‘aznachiligi tarkibi va uning viloyat bo‘limlarida “G‘aznachilik 
operatsiyalari nazorati” tegishli ichki tarkibiy bo‘linmasi tashkil qilindi. 
Ushbu bo‘limning asosiy maqsadi davlat budjetining g‘aznachilik 
ijrosini hamma bosqichlarida, shu jumladan, kelgusi ichki tizim 
nazoratini amalga oshirish tadbirlari va ogohlantirish hisoblanadi.
G‘aznachilik operatsiyalari nazoratini amalga oshirish amaliyoti 
ikkinchi bobda batafsil yozilgan. Ichki nazorat obyekti – biznes 
jarayonda foydalanilayotgan boshlang‘ich hujjatlar hisoblanadi. Ular 
quyidagi maqsadlar uchun tekshiriladi: 
a) Belgilangan hujjatlarni to‘ldirish tartibiga mos kelishini aniqlash 
uchun; 
b) Budjet klassifikatsiyasi ko‘rsatkichlarini to‘g‘ri aniqlash uchun;
v) Rejali belgilangan tartibda budjetdan mablag‘ ajratish uchun;
g) Boshqa nazorat ko‘rsatkichlari. 
Ichki nazoratning maqsadi: 
1. Budjetni tasdiqlangan chegarada parametr (limitlar) doirasidagi 
ijrosi; 
2. Budjet tashkilotlari tomonidan suiiste’molchilik holatlarini 
ogohlantirish. 
Jahon amaliyotida xalqaro tan olingan ichki nazorat va audit 
bo‘yicha standartlarda quyidagi maqsadlar uchun tayyorlangan: 
1) Xususiy sektorga ikkita organ tomonidan, Ichki Auditorlar 
Instituti (IAI) audit uchun va Tredueyya sponsor tashkilotlar 
Komissiyasi Qo‘mitasi (COSO) ichki auditorlar uchun; 
2) Alohida davlat organlari uchun INTOSAI (Oliy Auditorlar 
Instituti Xalqaro Tashkiloti) va turli davlatlarning ichki hamda tashqi 
audit instituti. Yuqorida aytilganlardan xulosa qilib shuni aytish 
mumkinki, unda davlat sektori tizimida ichki nazorat va audit 
masalalarini qo‘shgan holda hozirgi vaqtda davlat moliyaviy nazorati 
tizimini rivojlantirishning yagona kontseptsiyasini ishlab chiqish 
zaruriyati paydo bo‘ldi. Masalan, bir variant sifatida yuqoridagi 
maqsadni amalga oshirish uchun O‘zbekiston Respublikasining “Budjet 
tizimi to‘g‘risidagi” qonunga qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritish yoki 
O‘zbekiston Respublikasining alohida qonuni loyihasini “Davlat 

---

51 
sektorida davlat moliyaviy nazorati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston 
Respublikasining 24-dekabr 1998-yil №717-1 “Xo‘jalik subyektlari 
faoliyati davlat nazorati to‘g‘risida” qonuni asosida alohida ishlab 
chiqish lozim. Davlat moliyaviy nazoratini aniqlanish uchun qonunchilik 
asoslarini ishlab chiqish hamda ichki nazorat va auditni amalga oshirish 
bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi “Budjet tizimi to‘g‘risidagi” 
qonuniga o‘zgaritirishlar kiritish, davlat sektorida ichki audit tegishli 
standartlari, ichki nazoratni amalga oshirish bo‘yicha metodik tavsiyalar 
va boshqa ko‘plab o‘zgartirishlar ishlab chiqish, tasdiqlash lozim. 
Jahon amaliyoti ko‘rsatishicha, ichki nazorat va audit tizimini 
yo‘lga qo‘yish – davlat resurslaridan samarali foydalanishning 
o‘sishining to‘g‘ri yo‘li hisoblanadi.