Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Ayyor marketing 

 

Odamlar ushbu toifadagi ko‘plab turdagi tovarlar orasidan aynan 

ushbu brendni sotib olishadi?  

Iste’molchilarni xarid qilishga undash uchun reklama qilinayotgan 

tovarning qaysi sifatiga urg‘u berish kerak? 

AdMe.ru kichik reklama nayranggi yordamida savdoni ikki marta  

ko‘paytirish mumkinligi haqida bir qancha misollar yig‘di. 

™

 

Hozirgi paytda sigaret upakovkasining standarti hisoblanuvchi 

qattiq  kartondan yuqori qismi ochiladigan qilib yaratilgan qutilar aynan 

«Marllboro» tomonidan o‘ylab topilgan. Unda dizaynerlik innovatsiyasi 

g‘oyani namoyish qilish maqsadi bo‘lmagan. Aynan reklama 

maqsadlarida «Marllboro» chekuvchilarni reklama vositasiga aylantirish 

uchun bu vazifani amalga oshirgan. Gap shundaki, iste’molchilar 

sigaretlarni yumshoq qutilarda, uni cho‘ntakdan olmasdan chekar edilar, 

demak, atrofdagilar brendni ko‘rmas edi.  Bunga esa yo‘l qo‘yib 

bo‘lmasdi. Hozirgi sigaret qutilari flip-toplar, deb ataladi, ularni 

cho‘ntakdan olib, keyin chekiladi, yangilik esa hamisha e’tiborni tortadi. 

™

 

«Este Lauder» o‘z atirlarini qanday sota boshlagani haqida 

chiroyli afsona  bor. Uning ishi yurishmas, mahsulotlarini ham do‘kon-

lar va salonlar sotish uchun istamaygina olishar edi. Shunda yoshgina  

miss Lauder  New Yorkdagi  eng yirik parfumeriya do‘koniga keldi va 

go‘yoki tasodifan polga o‘z atirining shishachasini tushirib yubordi. 

Iste’molchilar  bu  ajoyib hid bilan qiziqadi va do‘kon Este Lauder bilan 

atir yetkazib berishiga shartnoma tuzishga to‘g‘ri keladi. 

™

 

1896-yilning yozida Genri Heinz NewYorkda  sayr qilib yurardi. 

Ko‘chada u mijozlarga «oyoq kiyimlarining 21uslubi» ni taklif 

qilayotgan oyoq kiyimi do‘konining reklamasini ko‘rib qoldi. O‘xshash 

holda u ham o‘z ketchuplari va souslariga «57 variantda» deb yozib 

qo‘yishga qaror qildi. Bu raqam assortimentning real raqamiga sira 

to‘g‘ri kelmas, lekin,  Heinzga  juda yoqar edi va xaridorlarga ham ta’sir 

qildi.  

™

 

 Brendning tarixi 1879–yilda Lare Olsson Smit aroqning yangi 

navi-“Absolute Rent Bravin” (“mutlaq toza aroq”)ni yaratdi. Uning 

---

386 

 

asosiy farqli tomoni  retifikatsiya metodi bilan erishiladigan tozalikda 

edi. 

™

 

Jahondagi eng mashhur Motosikl ishlab chiqaruvchi uzoq 

yillardan buyon «brendlashtirilgan»  tatuirovkalar  bo‘yicha  birinchi 

o‘rinni egallab keladi. Hammasi, “Harley”  kimki logotip ko‘rinishidagi 

tatuirovka bilan mototsikl sotib olishga kelsa, boyliklari uchun salmoqli 

chegirma e’lon qilganidan boshlandi.  

™

 

Tefal, iste’molchilarning uzoq vaqtlar davomida teflon bilan 

qoplangan tova sotib olishlarining asosiy sababi, bu tovalarda taom 

pishirishda bir gramm ham yog‘ sarflanmaydi, deb hisoblangan. Biroq 

keyin ma’lum bo‘ldiki, ularning xarid qilishiga asosiy sabab, bunday 

qoplamali tova oson yuvilar, chunki ovqat kuyib ketmas ekan. Reklama 

kompaniyasining mazmuni ham o‘zgarib, uning haqiqiy vazifasi sezilarli 

darajada ortdi. 

™

 

1960–yillarda Alka-Seltzer reklamasida suvli stakanga avvalgiga 

o‘xshab bitta emas, ikkitadan tabletka solingach, dori vositasining 

sotilishi ikki martaga ko‘paydi. Ayyor reklama usulini Tinkers Partners 

agentligi o‘ylab topdi. 

Yetakchi marketolog haqida shunga o‘xshash g‘aroyib, cho‘pchak-

simon gap yuradi: u birinchi bo‘lib   shampunni qo‘llash ko‘rsatmasida 

sotish hajmi ikki marta o‘sishi uchun uni sochga ikki marta surib, yuvish 

kerakligini ko‘rsatishni o‘ylab topgan. Yostiqcha shaklidagi rezinka 

saqichning reklama roliklarini eslang. Reklama qahramonlari og‘izlariga 

nechtadan yostiqcha soladilar? Bu ham shunga o‘xshash. 

™

 

Pepsining bosh marketing finti Buyuk Depressiya yillarida 

Shtatlardagi yurishlar hisoblanadi. O‘shanda Pepsi idishlarda 340 ml. 

dan, Coca Cola esa 170 dan sotilgan edi. Bunda narxi avvalgidek, bir 

shishasi 5 sentligicha qolgan edi. Bunday g‘alati demping reklamada 

«Pepsi- cola» nishonga tegadi. 12 unsiya to‘lash-bu ko‘p! O‘sha 

tanganing o‘ziga ikki marta ko‘p! Pepsi-kola – bu ichimlik matni bilan 

qo‘shiq ham aytilardi. 1936 – yildan 1938 – yilgacha “Pepsi” ning 

sotilishini ikki martaga ko‘paydi. U amerikalik iste’molchilar ongiga 

yana 20 yil kirib bordi. «Shu pulga ko‘prog‘i» siyosatini Pepsi hali ham 

oradan 75 yil o‘tganiga qaramay saqlab qolmoqda. Masalan, Rossiyada 

Coca  Cola shisha idishlarda 0,5 litrdan Pepsi esa - 0,6 litrdan sotiladi.  

™

 

Timberland tarixidan: 1980-yillarning boshida Timberland kom-

paniyasi og‘ir vaqtlarni boshdan kechirdi. U sifatli “qayiqcha”  tufli 

chiqarar edi. Uning narxi Topsiders kompaniyasi yetakchi tarmog‘i 

---

387 

 

mahsulotining narxidan arzon edi. Yaxshi mahsulot va arzon narx ular 

uchun ishlashi kerak edi, biroq ish yomon kechmoqda edi. Keyin 

Timberlandda juda oddiy qaror qabul qilishdi: ular o‘z narxlarini 

Topsiders taklif qilayotganidan ham sal yuqoriroq ko‘tarishdi. Savdo  

keskin o‘sdi. Devid Ogilvining aytgani tasdiqlandi: «narxi qancha 

yuqori bo‘lsa, tovar xaridorlar ko‘ziga shunchlik talabgir ko‘rinadi». Bu 

«Sun’iy shishiriladigan talab» usulidan luxury-brendlari bir necha o‘n 

yillardan buyon foydalanishadi. O‘z vaqtida Parlament tamaki brendi 

shu yo‘lni tutgan edi. Avvaliga uning narxi asosiy raqobatchisi, 

shuningdek, Phillip Morrisga ham egalik qilgan Marllboro»ning 

narxidan ham past edi va savdo anchagina past bo‘lar edi. Iste’molchilar 

uchun bir xil narx segmenti bir dunyo taklif orasidan tanlab olish juda 

qiyin edi va ular «Parlament»ning filtri eksklyuzivligiga qaramay o‘zlari 

o‘rganganlarini tanlashar edi. Brend bir yil bozordan  ketishga majbur 

bo‘ldi, keyin o‘ylab ko‘rib, yuqoriroq narxda qayta ishlab chiqarila 

boshlandi.  

Frenk xo‘jayinidan ketib, pul qarz oldi va do‘kon ochdi. 1919-yilda 

Vulvort  imperiyasi  minglab do‘kondan, Frenkning shaxsiy boyligi 

taxminan 65 milliondan iborat edi. 

™

 

Londonda, XIX asrning oxirlarida aroq brendi roli juda 

ommalashdi. Shu bois viskining savdosi ancha kasodlashdi. Ayyor 

Tomas Dyuar-familiyasi yozilgan brendlardan birining asoschisi 

kutilmagan strategiyani tanladi. U yollanma xaridorlarni yolladi. Ular 

turli barlarga borib «Dewar’s» viskisidan quyib berishlarini  talab 

qilishar, tabiiy, bu viski savdoda yo‘q va ular qaytib ketishardi. Bir 

necha ana shunday  tashriflardan keyin Dyuarning o‘zi barda paydo 

bo‘lar va viski yetkazib berish haqida shartnoma tuzishni taklif qilar edi.  

™

 

1892-yilda Tomas Dyuar dunyo bo‘ylab sayohatga chiqdi. Ikki 

yil davomida u 26 ta mamlakatga bordi, kompaniyada esa 32 ta agent 

ishlay boshladi va bir nechta «Dewar’s» eksport kompaniyalari paydo 

bo‘ldi. Bu vaqt orasida kompaniyaning tovar aylanmasi 10 marta o‘sdi. 

Tomas Dyuar esa o‘zining mashhur «Dunyo bo‘ylab sayohat» kitobini 

yozdi. Tomasning madaniy topilmalari va hikoyalari asosida endilikda 

butun dunyo bo‘ylab «Dewar’s» reklama kompaniyalari qurilmoqda va 

brendni raqobatchilardan muhofaza qilmoqda. 

™

 

Yevropada tan olingan IKEAning dastlabki do‘konlari AQShda 

ochilganda, mebellar sotuvi kutilganidek bo‘lmadi. O‘tkazilgan 

tadqiqotdan ma’lum bo‘ldiki, amerikaliklar uchun dizaynning soddaligi 

---

388 

 

yoqqan bo‘lsa ham, mebel ularning ancha katta uylariga mos kelishini 

xohlashar ekan. Qilinishi zarur bo‘lgan asosiy ish-mebellar o‘lchamini 

kattartirish ekan.  

™

 

Procter & Gamble kompaniyasining yetakchi ximik-texnologi 

qiziga bolalarini parvarishlashda yordam berayotgan Viktor Millz uchun 

o‘z nabiralari ostidan ko‘p martalab ho‘l tagliklarni olishga, ularni 

yuvib, quritishga to‘g‘ri keldi.  Jarayon, albatta unga yoqmas va 

qandaydir yo‘l bilan o‘zi uchun hayotni yengillatishni istardi. Shunda 

uning xayoliga bir “martalik”- tagliklar, buklangan va namlikni o‘ta 

so‘rib olishga qodir alohida shakldagi ishtonchalarga joylashtiriladigan 

taglik g‘oyasi keldi.  Turli xil materiallar bilan o‘tkazilgan bir qancha 

eksperimentdan keyin Millz Procter&Gamble uchun yangi mahsulot 

yaratdi va u Pampers savdo markasi bilan chiqib, ommalashib ketdi. 

™

 

 Salvador Dalining novatorli cho‘pchasi, qulay o‘rami va yorqin 

muallifligi 50 yildan ortiq vaqt davomida jahonning hamma mamlakat-

laridagi mevali konfetlarni so‘rib kelayotgan iste’molchilar tomonidan 

a’lo baholandi.  

™

 

 Ichimlikni keng bozorga olib chiqilganda (Yevropa, AQSh) 

uning asosiy raqobatchilari sifatida Coca Cola, Pepsi, Molson, Labatt, 

Anheuser-Buschlar chiqishdi. Hamma firmalarning konsepsiyalari 

o‘xshash, chanqoq qondirar va stimullar, quvvat beruvchi Lalt Calaga 

esa ulardan tashqari Red Bullga nisbatan kofeinning dozasi ikki marta 

ko‘p ham edi.   

Shunda Ditrix Matyses tavakkal qildi: sun’iy ravishda narxni 

raqobatchilarga nisbatan ikki marta oshirdi, shakl jihatdan batareykaga 

o‘xshaydigan hajmi kamaytirildi va bankalarni do‘konlardagi ichimliklar 

bo‘limiga emas, boshqa hamma narsalar bilan birga joylashtirdi. 

(do‘konlarga kirganingizda e’tibor bering-Red Bullni boshqa energetik-

lar bilangina emas, hatto kolbasalar sotiladigan yoki spirtli ichimliklar 

bo‘limida ham, ko‘rish mumkin.) Shu bilan birga Red Bull yashiklari 

talabalarga, universitet korpuslarida tekinga tarqatilar, talabalarning 

“o‘tirish”larida uni jon deb olishar, sababi tasodifiy yoki ataydanmi, 

uning tarkibi (ta’siri) aroqnikiga o‘xshab ketardi. Shunday qilib, 

dunyoda yangi, o‘ta ommalashib ketgan kokteyl Vodka Red Bull paydo 

bo‘ldi. 

---

389