Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Savdo (o‘tkazish) bozori tahlili. 

Bu bo‘lim birinchi navbatda ishlab 

chiqilishi  kerak,  chunki  boshqa  bo‘limlar,  masalan,  “Ishlab  chiqarish 

faoliyati”,  “Moliya”,  “Bozor”  bo‘limida  ko‘rsatilgan  ma’lumotlarga 

asoslanadi.  

---

 

122 

 

 

 

Savdoning bo‘lg‘usi  bozori tahlili  –  biznes-reja tayyorlashning eng 

muhim  bosqichlaridan,  bunday  ishdan  mablag‘ni  ham,  kuchni  ham 

ayamaslik  kerak.  Tajribalar  ko‘rsatadiki,  vaqti  kelib,  barbod  bo‘lgan 

ko‘pchilik  tijorat  loyihalarining  sababi  bozorni  sust  o‘rganish  va  uning 

sig‘imini yaxshi baholay olmaslik bilan bog‘liq bo‘lgan.  

Bozorning 

jozibadorligi 

(jalb 

etuvchanligi)ni 

baholashda 

quyidagilarni ko‘rsatish muhim:  

-

 

korxona tovar (xizmat)lari realizatsiyasi amalga oshiriladigan 

hududni;  

-

 

bozorning  natural  va  qiymat  ko‘rinishida  ifodalangan 

sig‘imini;  

-

 

bu bozorning o‘sishga yoki turg‘unlikka moyilligini;  

-

 

bozorning asosiy segmentlari o‘lchamlarini;  

-

 

bozorning diversifikatsiyalanganligi;  

-

 

bozorning  narxlarga,  xizmat  ko‘rsatish  darajasiga,  tashqi 

omillar o‘zgarishiga ta’sirchanligi;  

-

 

davriylikka moyillikni;  

-

 

mavsumiylikka moyillikni;  

-

 

yetkazib beruvchilarning tuziladigan bitimlar xarakteriga ta’sir 

etishi.  

Firmangizning strategik holati tahlili quyidagi tariflarni ko‘zda tutadi:  

-

 

raqobatchilarni;  

-

 

raqobatchilar egallab olgan bozorning ulushini;  

-

 

bozorning taxmin qilinadigan ulushini;  

-

 

bozorning asosiy segmentlarini qamrab olinishini;  

-

 

ta’minotchilar bilan munosabatlar xarakterini;  

-

 

rejalashtirilayotgan mahsulotning sotilishi bashoratini.  

Dasturning  bu  bo‘limini  tuzishda  tadbirkor  o‘ta  obyektiv  bo‘lishi, 

bozorning holati haqidagi xulosalarini o‘tkazilgan marketing tadqiqotlari 

natijasida  olingan  ishonchli  ma’lumotlarga  asoslanishi  kerak. 

Mutaxassislar  marketing  dasturi  (biznes-reja)  tuzuvchilarda  savdo 

(o‘tkazish) bozori imkoniyatlariga, sotish bashoralariga nisbatan ortiqcha 

optimizmni  ta’kidlaydilar.  Potensial  investorlar  savdo  bozorini 

baholashlarini  so‘ralganda,  ko‘pincha,  ularga  “savdo  bozori 

cheklanmagan”, – deya standart javob berishadi.  

---

 

123 

 

 

 

“Taklif qilinayotgan tovarning qadri nihoyatda baland, uni korxona 

ishlab  chiqarishi  bilan  iste’molchilar  xarid  qiladi”,  –  degan  ishonch 

chuqur  ildiz  otgan.  Ishlab  chiqaruvchi  uchun  esa  yoqimli  tashvish  – 

foydani sanab olishgina qoladi”.  

Bunday  o‘ziga  ishonch  –  bizning  yaqin  o‘tmishimizdagi,  hamma 

narsa  o‘ta  taqchil  bo‘lgan  paytdagi  qayg‘uli  sarqit.  Shundan  beri  ko‘p 

narsa o‘zgardi va savdo imkoniyatlari sezilarli yomonlashdi. Iste’mol va 

resurslar  bozori  tadqiqotlarining  ko‘rsatishicha,  iqtisod  qayta  ishlab 

chiqarishning  talabning  jiddiy  pasayishi  bilan  xarakterli  klassik  inqiroz 

chizig‘iga kirib qoldi, demak, tarmoq bozorlari miqdori ham toraydi.  

Tadbirkorlar  tomonidan  bozorni  ustuvor  baholanishining  yana  bir 

sababi  bor:  bu  ularning  narsalar  holatini  o‘ta  bezab  ko‘rsatishga, 

biznesning  ehtimoliy  istiqboli  yo‘lidagi  hiylasi.  Biroq  bu  zararli, 

ishonchni yo‘qotishiga xizmat qiladigan holat.