Toshkent moliya instituti d. Tojiboyeva maxsus fanlarni

TAQQOSLASH TIPLARI 

Komponentli  Pozitsion  Vaqtgа кўра 

Diapazon

 

 

Korelyatsion 

DIAGR

AM

MAN

ING AS

OSI

Y 

TIP

L

ARI

 

Nu

q

tali

 

Gra

fik

 

G

is

to

g

ra

m

m

a 

Do

irav

iy

 

Ch

iz

iq

li

 

---

 

 

 

177 

  Diagrammalardan  qaysi  birini  tanlashni  quyidagi  matritsa  asosida 

ko‘rib  chiqishimiz  mumkin.  Uning  vertikali  bo‘yicha  asosiy  5  tipdagi 

diagrammalar,  gorizontal  bo‘yicha  5  tipdagi  taqqoslash  keltirilgan. 

Vaqtga ko‘ra, chastotali, korrelyatsion taqqoslashda asosan ikki tipdagi 

diagrammadan  foydalanamiz.  Ular  aks  ettirilgan  axborot  hajmi  bilan 

farqlanadi.  Agarda  axborot  oz  (olti  yoki  yetti)  bo‘lsa  yaxshisi 

gistogrammada,  agarda  ko‘proq  bo‘lsa  grafikda  ifodalagan  ma’qul. 

Korrelyasion  taqqoslashda  esa  kamroq  axborot  taqqoslansa  chiziqli 

diagramma, ko‘proq bo‘lsa nuqtali diagrammani qo‘llagan ma’qul.   

Lekin  qachon,  qanday  tipdagi  diagrammadan  foydalanish  bu  qabul 

qilingan  qoida  emas.  Har  bir  kishi  qo‘yilgan  maqsad,  vazifadan  kelib 

chiqib,  diagrammaning  asosiy  tiplari  va  uning  turli  variantlaridan 

foydalanishi mumkin.  

O‘qituvchi  biror-bir  mavzu  bo‘yicha  ko‘rgazmali  qurol  tayyorlar 

ekan,  o‘quvchi-talabalar  mavzuning  mazmunini  tushunib  yetishlari 

uchun  uni  qanday  tasvirlashni  ko‘rib  chiqadi.  Masalan,  iqtisodiyotni 

o‘rganishda  sarf-xarajatlarni,  ularni  o‘zgarishini  o‘rganish  o‘ta  muhim. 

Umumiy  xarajatlar,  doimiy  xarajatlar,  o‘zgaruvchi  xarajatlar,  me’yoriy 

xarajatlar, umumiy tushum, xarajatlarni qoplash nuqtasi, yalpi foyda va 

boshqalarni og‘zaki gapirib o‘tgandan mana bunday chizmani slayd qilib 

tayyorlab,  foydalanish  talabalarning  mavzuning  mohiyatiga  tushunishi 

hamda yodida qolishiga yordam beradi.  

Ko‘p 

miqdorda 

raqamlarda 

ifodalangan 

ma’lumotlarni, 

taqqoslanishi  lozim  bo‘lgan  har  xil 

qarashlarni  turlicha  jadvallarda  bergan 

ma’qul.  Ularni  tushunish,  tahlil  qilish 

osonlashadi.  Bularni  avvalgi  boblarda 

ko‘rib o‘tganmiz.  

Agarda 

iqtisodiy  ko‘rsatkichlar 

ulushini  yoki  tarkibini  ko‘rsatish  lozim 

bo‘lsa, 

doira 

shaklidagi 

diagrammalardan  foydalangan  ma’qul. 

Masalan, 

byudjet 

daromadlari 

va 

xarajatlari tarkibi yoki mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlar 

tarkibi,  korxonaning  asosiy  kapitali  tarkibi  va  hokazo.  Chunki  bunday 

diagrammada  bu  ko‘rsatkichlarning  salmog‘i  aniq  ko‘rinadi.  Ularni 

taqqoslash, xulosa chiqarish oson bo‘ladi.  

---

 

 

 

178 

 

 

 

 

 

 

Agarda  iqtisodiy  ko‘rsatkichlar  taqqoslanishi  kerak  bo‘lsa,  ustun 

tarzidagi  diagramma  yoki  grafik  tarzda  tasvirlagan  ma’qul.  Chunki 

bunday  shaklda  ko‘rsatkichlarni  taqqoslash  qulay,  ularni  qay  darajada 

farqlanishi yaqqol ko‘rinib turadi.  

Ayniqsa,  POWER  POINT,  Microsoft  Office  Excel  dasturlari 

mehnatni  ancha  yengillashtiradi  va  ularni  nihoyatda  turli-tuman  tarzda 

tasvirlash imkonini beradi.  

Dasturdan  foydalanilganda  o‘quvchi-talabalar  diqqatini  mavzuga 

qaratish  uchun  turlicha  dizayndan  foydalanish  mumkin.  Slaydlarda 

mavzuning  nomi,  rejasi,  o‘rganiladigan  asosiy  tushunchalar,  ularni 

tushunish  uchun  zarur  bo‘lgan  tasvirlar,  jadval,  grafik,  diagramma  va 

boshqalarni berish mumkin. Muhim afzalligi ularni rang tasvirda berish 

imkoniyati katta.  

Slaydlarni  tayyorlashda  shriftlarga,  ularning  katta-kichikligiga, 

ranglarning  didaktik  funksiyasiga,  ularning  ishlatilishiga,  matn 

beriladigan  fon,  unda  qanday  tasvirlardan  foydalanishga,  ularni 

o‘quvchi-talabalar  kayfiyatiga  qanday  ta’sir  qilishiga,  ishlanish 

usullariga, mantiqiy xarakteriga mosligiga ham ahamiyat berish zarur.  

O‘qituvchi  tarqatma  materiallar  tayyorlayotganda,  ma’lum 

qoidalarga rioya qilishi lozim.