|
5.2. Ma’ruzaga qo‘yiladigan asosiy talablar
Iqtisodiy fanlarni o‘rganishda talabalarning ijodiy fikrlarini
rivojlantirishga ta’sir ko‘rsatishi, ularni jamiyat rivojlanishi iqtisodiy
qonun, tendensiyalarini chuqur tushunishi, nazariy masalalar bilan
amaliyotni bog‘lash mahoratini hosil qilishlari uchun ma’ruza quyidagi
asosiy talablarga javob berishi kerak.
Bаrchа ma’ruzalarga, jumladan iqtisodiy fanlardan o‘qilаdigаn
ma’ruzalarga qo‘yiladigan asosiy talablarni
ikki guruh
ga ajratish
mumkin:
A) Ma’ruza tayyorlash shakli, mazmuniga, boshqacha aytganda
ma’ruza matniga qo‘yiladigan talablar;
B) Ma’ruza o‘qishga, uni bаyon qilishgа qo‘yiladigan talablar.
96
Ma’ruza matni har bir fanning ishchi o‘quv dasturi asosida,
mavzuga ajratilgan vaqtdan kelib chiqib, tayyorlanadi. Buning uchun
mavjud adabiyotlar o‘rganiladi, turli manbalardan axborotlar yig‘iladi.
Ma’lum bir yo‘nalishga, iqtisodiyotni asosiy qonunlari,
tendensiyalari,
tamoyillari,
ijtimoiy,
iqtisodiy
taraqqiyotning
muammolarini tahlil qilishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Shuningdek,
yosh avlodning dunyoqarashini shakllantirish, hayot kechirish tarzini
tanlashning tarbiyaviy ahamiyatini oshirishi lozim. Ilmiyligi jihatdan
nazariya asoslarini amaliyot bilan, masalaning qo‘yilishini ilmiylik bilan
hamda iqtisodiyotning yangi dolzarb masalalariga ijodiy yondashish
bilan, nazariy dalillarning mantiqiylik bilan uzviy birligi ta’minlanishi
kerak.
Birinchi
guruh,
ma’ruza
matniga
qo‘yiladigan
talablar
quyidagilardan iborat: o‘qituvchi ma’ruzaning detallashtirilgan rejasi,
boshqacha aytganda texnologik xaritasini tuzishi zarur. U aniq va lo‘nda
ifodalangan butun ma’ruza mazmunini qamrab oluvchi masalalarni o‘z
ichiga olishi lozim.
Bayon qilinishi ko‘zda tutilgan masalalar mantiqiy izchillikda
yoritilishi hamda ular qisqacha xulosalar bilan yakunlanishi kerak.
Ma’ruza matni kirish, asosiy va yakuniy qism, ya’ni xulosa
qismlaridan iborat bo‘ladi. Ma’ruzaning mazmuni ochib beriladigan
asosiy qismida quyidagi jihatlarga e’tibor berilishi lozim:
a) ma’ruzaning g‘oyaviy nazariy jihatlari:
96
Tojiboeva D., Yoldoshev A. Maxsus fanlarni oqbtish metodikasi. Darslik. T.: Aloqachi, 2009. B. 104-114
207
* ma’ruzada O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qabul
qilingan qonunlar, normativ hujjatlar hamda atoqli davlat arboblari
asarlaridan sitatalar keltirilishi;
* mavzuning asosiy tushunchalarini o‘quv dasturiga mos ravishda
ochib berilishi;
* ma’ruza matnining ilmiyligi; O‘zbekiston Respublikasining
amaldagi qonunlari mavzularda aks ettirilganligi;
* ma’ruza matnida muammoli vaziyatlarni yuzaga keltiruvchi
masalalarning berilishi;
* ma’ruza matnlarida milliy mustaqillik, Milliy g‘urur, Vatanga
muhabbat, xalqqa sadoqat kabi bunyodkorlik g‘oyalarini aks etishi;
* nazariyani amaliyot bilan bog‘liqligi;
* o‘rganilayotgan mavzuning tegishli fandagi hozirgi o‘rni
belgilanishi va boshqalar.
b) ma’ruzaning metodik jihatlari:
- ma’ruzaning mantiqiydigi va isbot talab qilmasligi;
- materialni savodli va mazmundor tarzda berilishi;
- o‘quvchi-talabalarni idrok qilishlarini faollashtirish usullari;
- tarbiyaviy yo‘nalishga ega ekanligi. Mavzuni o‘rganishning
maqsadidan kelib chiqib, zarur savollar qo‘yiladi, mavzuni yoritish
metodi tanlanadi.
Ma’ruzada mavzuning asosiy savollari ketma-ketlik asosida
yoritiladi. Albatta, ma’ruzaning metodik jihatdan yoritilishi, bayon
etilishi qo‘yilgan maqsad, o‘rganilayotgan fanning, mavzuning o‘ziga
xos
xususiyatlari
bilan bog‘liq. Ma’ruza faqatgina iqtisodiy
rivojlanishning asosiy qonuniyatlarini ochib berish bilan cheklanishi
kerak emas, fanning so‘nggi yutuqlaridan foydalangan holda ilmning
amaliyotda
qanday
ahamiyatga
ega
ekanligini,
hayotda
real
muammolarni yechishdagi ahamiyatini, yechish yo‘llarini ham
ko‘rsatishi kerak.
Ma’ruza qanday fandan o‘qilishidan qat’iy nazar, ilmiy xarakterga
ega bo‘lishi, turli nazariy yo‘nalishlar, ilmiy maktablarning asosiy
g‘oyalarini talabalar ongiga yetkazishi va olgan bilimini ishonchga
aylantirishi kerak. Har qanday ma’ruzaning eng zarur sharti auditoriya
bilan muloqotga kirishishdir.
Ma’ruza o‘qish, eng avvalo, unga tayyorlanishdan boshlanadi. Bu
tаyyorgаrlik tаshkiliy, nаzаriy, mеtоdik tаyyorgаrlikdаn ibоrаt.
Mа’ruzаgа tаyyorgаrlik birinchi navbatda tаshkiliy tаyyorgаrlikdаn
208
bоshlаnаdi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
