Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

mulk huquqi deganda kishilar o’rtasida ne’matlar va undan 
foydalanish natijasida vujudga keladigan munosabatlarning jamiyat tomonidan qabul 
qilingan (davlat qonunlari, an’analar, urf-odatlar, ma’muriy farmoyishlar) qoidalari 
tushuniladi. 
 
O’zlashtirish uchun doimo jamiyat tomonidan belgilangan qoida tusini olgan tartiblar 
bo’lgan. 
 
Institutsionalizm nazariyasiga binoan mulk munosabatlari resurslarning 
cheklanganligidan kelib chiqadi. Resurslar cheklangan, kamyob bo’lmasa, mulk haqida gapirish 
ma’nosiz. Shuning uchun ham mulk munosabatlarini moddiy va nomoddiy resurslardan o’z 
xohishi bilan bemalol foydalanishga yo’l qo’ymaslik, taqiqlash tizimi sifatida ko’rish mumkin. 
 Agar resurslardan foydalanishga hech qanday to’siq bo’lmasa u hech kimga tegishli emas 
yoki hammaga tegishli. Bunday resurslar mulk bo’lmaydi. 
 
Resurslardan foydalanishda boshqalarning to’sqinlik qilishi mulk huquqi orqali 
ifodalanadi. Bunday mulk huquqini, uni qadrlaydigan, undan ko’proq foyda oladiganlarga berish 
imkoniyatlarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Chunki mulkni o’zi uchun keraksiz hisoblagan 
yoki samarali foydalana olmaydigan kishi sotadi. Natijada endi yuqorida ko’rsatilgan mulk 
huquqi dastasi mulkni sotib olgan kishiga taalluqli bo’ladi.  
 
Mulkchilikning huquqiy jihati iqtisodiy tomoniga nisbatan bo’ysundiruvchi rol 
o’ynamaydi. Bu shunda ko’rinadiki, ishlab chiqarish omillariga huquqiy egalik qilmasdan, hech 
kim ishlab chiqarish jarayonini amalga oshira olmaydi. Ishlab chiqarish resurslari va ishlab 
chiqarilgan mahsulotdan foydalana olmaydi. Shuning uchun ham mulkchilikning huquqiy 
normalari iqtisodiy munosabatlarning aniqlashtirilgan, real ko’rinishi hisoblanadi. Mulk huquqi 
o’zlashtirish jarayonida belgilangan tartib-qoidalarga har bir kishining amal qilishi zarurligi, 
aksincha, amal qilmasa, uni buzganlik uchun jazolashni ifodalaydi. Ular birinchidan, ishlab 
chiqarish omillari va yaratilgan mahsulot muayyan shaxslar(jismoniy, huquqiy)ga tegishli 
ekanligini, ikkinchidan mulk egalarining qonun bilan qo’riqlanadigan vakolatlarini, uchinchidan, 
mol-mulkni himoya qilish usullarini belgilab beradi.  
 Barcha guruh iqtisodchilari fikrini inobatga olib, mulkka ta’rif beradigan bo’lsak, uni 
quyidagicha ifodalash mumkin.