Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

 
sub’ekti
 
hamdir. Iqtisodiyotda, odatda 
firma ko’proq umumlashtiruvchi 
tushuncha 
sifatida ishlatiladi. 
Firma o’z ichiga bitta yoki bir necha korxona, ishlab chiqarish turini 
olishi mumkin. 
Korxona 
esa 
odatda bir turdagi mahsulot ishlab chiqarishga, 
bir xil narsa 
ishlab chiqarishga ixtisoslashadi. 
 Barcha korxonalar faoliyatining majmui iqtisodiyotni tashkil etadi. Ishlab chiqarish 
omillari korxonada birikib, bu erda mehnat yuz beradi. Jamiyatning talab-ehtiyojini qondirishga 
qaratilgan moddiy mahsulotlar yaratiladi va har xil xizmatlar ko’rsatiladi. 
 Firmalarni tasniflash (klassifikatsiya qilish) uchun iqtisodiy adabiyotda turli mezonlar 
olinadi. Ulardan eng asosiysi 2 ta: mulkchilik shakli, firmaning katta-kichikligi. 
 Mulkchilik bo’yicha qarasak, ular 3 xil: 
 a) individual yoki xususiy firma; 
 b) sherikchilik asosida tashkil topgan firma; 
 v) korporatsiya (aktsionerlik jamiyati). 
 Korxona o’z mulkiga o’zi egalik qilishi uni erkin bo’lishi ga-rovidir. Korxona xo’jalik 
yurituvchi sub’ekt sifatida iqtisodiy mustaqillikka ega. Nimani qancha, qanday usullar bilan 
ishlab chi-qarish, uni kimga, qaerda qanchadan sotishni, tushgan pulni qaysi maqsadda 
ishlatishni korxonaning o’zi hal qiladi. 
 Barcha muammolarni echishda korxona bozorga qarab ish tutadi. U bozordagi resurslar 
narxi, o’zining tovarlari narxi, qilgan xarajatlariyu oladigan foydasi miqdoriga qarab ish tutadi. 
Narx-navo va xarajatlar miqdori korxonaga el qatori foyda olish imkonini bergandagina u faol 
ishlaydi. Bozordagi raqobat korxonani iqtisodiy sharoitga tez moslashib doimo manyovr qilishi 
— tovarlarni yangilash sifatini oshirish, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishi, investitsiya 
va innovatsiya bilan shug’ullanish, faol reklama siyosatini olib borish kabilarga undaydi. 
Korxonalar mulkiy maqomi, tashkiliy-huquqiy asoslari, xo’jalik yuritish uslublariga ko’ra xilma-
xil bo’lib, asosiylari: 
 — xususiy firma, shirkat firmalari, mas’uliyati cheklangan firma, davlat korxonasi, 
aralash firmalar. Hozirgi paytda korxonalarning keng tarqalgan shakli — aktsioner jamiyatlari 
yoki korporatsiyalardir. 
 
Xususiy firma
 — ayrim shaxslarga yoki oilalarga qarashli korxona. Ular asosan o’ta 
kichik va kichik biznes doirasida faoliyat ko’rsatadilar. O’rta va yirik biznesda hozirgi paytda 
nihoyatda kam uchraydilar. XIX asrda esa ular korxonalarning asosiy turi hisoblangan.