Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

Talab elastikligi.
 Talab qonuni narx bilan bog’liq ravishda talabning o’zgarishini 
ko’rsatadi, lekin uning qay darajada o’zgarganini ko’rsatmaydi. Iqtisodiy vaziyatni to’g’ri 
baholash uchun esa talabni qanchalik o’zgarishini bilish muhim ahamiyatga ega. 
Shunday mahsulotlar borki, narxning ozgina o’zgarishi xarid qilinayotgan tovar miqdorini 
ancha o’zgarishiga olib keladi. Ba’zi mahsulotlar esa narxini kattagina o’zgarishidan qat’i nazar 
sotib olinadigan tovar miqdorini o’zgarishiga uncha ta’sir qilmaydi. 
Iqtisodchilar narxlarning o’zgarishi talabning qanday o’zgarishiga olib kelishini 
ifodalovchi ko’rsatkich sifatida iqtisodiy nazariyaga talab elastikligi tushunchasini kiritishgan. 
Bozor iqtisodiyotida talab elastikligi muhim iqtisodiy tushuncha bo’lib, u xaridorning 
bozorda tovar va narxlar o’zgarishiga reaktsiyasini, ya’ni narxning o’zgarishi xaridorga qanday 
ta’sir qilishini ifodalaydi. 
Elastiklik tovar miqdori va narxi qanday absolyut birliklarda o’zgarishida emas, balki 
nisbiy o’zgarishlar bilan belgilanadi va u elastiklik koeffitsienti orqali ifodalanadi. U narx 
o’zgarishiga ko’ra va aholi daromadlari o’zgarishiga ko’ra hisoblanadi. 
Narx o’zgarishiga ko’ra elastiklik koeffitsienti  
0
1
0
1
:
P
P
Q
Q
E
P
D
=
 yoki 
0
0
1
1
:
:
P
Q
P
Q
 yoki 
foizi
ozgarish 
 
P
foizi
ozgarish 
 
Q
; 
 
tarzida ifodalanadi. 
Bu erda 
Q tovar miqdori 
 P tovar narxi 
 
Elastiklik koeffitsienti tovar narxining bir foizga o’zgarishi talabni necha foiz 
o’zgarishini ko’rsatadi. 
Elastiklik koeffitsienti 
E
 1 bo’lishi mumkin. Agarda elastiklik koeffitsienti 1 dan katta 
bo’lsa, talab elas-tik, kichik bo’lsa noelastik, birga teng bo’lsa yagona elastik talab bo’ladi. 
Masalan, kostyum-shim 50 ming so’mligida 10 dona sotildi. Narxi 35 ming so’mga 
tushirilgach 20 dona sotilsin. U holda elastiklik 
koeffitsienti 
 
86
,
2
7
,
0
2
50000
:
35000
10
:
20
=
=
=
P
V
E
; 
 
Talabning elastikligini aniqlashda asosiy diqqat 
qaratish zarur narsa bu umumiy tushum. Chunki 
elastiklik eng avvalo umumiy tushumni qanday 
o’zgarishini ifodalovchi ko’rsatkich sifatida zarur. 
Umumiy tushum narx bilan talab miqdorining 
ko’paytmasiga teng. Narx bilan talab miqdorining 
o’zgarishi natijasida umumiy tushum (daromad) 
o’zgaradi. 
Narxni o’zgarishi tufayli har bir sotilgan 
tovardan olinadigan daromadni o’zgarishi baho effekti 
deyiladi. 
Baho effekti
 narxi o’sishi natijasida umumiy 
 baho 
 effekti 
миқдор
 
еффекти
 

---

 
 
tushumni oshiradi, aksincha narxni arzonlashuvi umumiy daromadni kamayishiga olib keladi. 
Lekin umumiy tushum sotilgan mahsulotning miqdoriga ham bog’liq. Umumiy tushum hajmini 
sotilgan mahsulot miqdori evaziga o’zgarishi