Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

firma muvozanatiga, 
ya’ni me’yoriy xarajatlar bilan 
me’yoriy daromadlar MS=MR muvozanatiga o’rtacha xarajatlarning minimal darajasiga etmay 
erishiladi. Bunda narx o’rtacha xarajatlardan yuqori bo’ladi. 
 Mukammal  raqobatda  MS=MR=R=AS. 
 Nomukammal raqobatda esa (MS=MR) Shunday qilib, maksimum foydani va yalpi daromad bilan umumiy xarajatlarni mahsulot 
ishlab chiqarishning turli hajmlarida taqqoslab yoki me’yoriy daromad bilan me’yoriy 
xarajatlarni taqqoslab topish mumkin. Maksimum darajada foyda yalpi daromad bilan umumiy 
xarajatlarni farqi maksimal bo’lganda yoki me’yoriy daromad bilan me’yoriy xarajat teng 
(MS=MR) bo’lganda olinar ekan. Xar ikki usul ham bir xil natija beradi. Bunda narx 
misolimizda 25 ga teng. Buni 340 va 341- betdagi rasmlarda ko’rish mumkin. 
 Jamiyat uchun ko’proq mahsulotni kamroq xarajatlar bilan ishlab chiqargan afzal, lekin 
bu monopolist firmani tabiatiga to’g’ri kelmaydi. U narxni tushirib foydani kamaytirishni 
istamaydi. Foydani maksimallashtirish uchun ma’lum darajada sun’iy taqchillik yaratadi, ya’ni 
nisbatan cheklangan miqdorda tovar taklif qiladi. Buning natijasida misolimizda aytaylik, eng 
kam o’rtacha xarajatlar 12,75, eng yuqori yalpi daromad 231 bo’lganda, narx 21 bo’lardi. Narxni 
25 darajasida ushlab turish uchun 11 ta emas, 9 ta taklif qiladi. Bu qachongacha davom etishi 
mumkin? Bu hol shu tarmoqqa yangi firmalar kirib kelishiga bog’liq. Agarda boshqalarni shu 
tarmoqqa kirib kelishi uchun to’siqlar nisbatan yuqori bo’lsa, monopol foyda olish barqaror 
xarakterga ega bo’ladi. 
 Iqtisodiy nazariyada monopol hukmronligi darajasini o’lchash uchun Lerner indeksi 
qo’llaniladi. (A. Lerner ingliz iqtisodchisi bo’lib, bu ko’rsatkichni XX asrning 30- yillarida taklif 
qilgan.) 

---

 
 
 L=R–MS. Bunda R bilan MS, ya’ni narx bilan me’yoriy xarajatlar o’rtacha farq qancha 
katta bo’lsa, monopoliyalar hukmronligi shuncha yuqoriligini ko’rsatadi. L kattaligi 0 bilan 1 
orasida bo’lib, mukammal raqobat sharoitida Lerner indeksi tabiiy nolga teng bo’ladi. 
 Mukammal raqobat ishlab chiqarish omillarini bir tarmoqdan ikkinchisiga erkin oqib 
o’tishini ta’minlaydi. Shuning uchun mukammal raqobatda neoklassik maktab vakillari 
ta’kidlaganidek foydaning nolga tomon yaqinlashuvi, intilish tendentsiyasi aniq namoyon bo’ladi 
(nolga intilish deganda — normal foydaga tenglashuvi tushuniladi). 
 Agarda resurslarni erkin oqib o’tishida to’siqlar paydo bo’lsa, bu monopol foydani hosil 
bo’lishiga olib keladi.