Mavzu:
Bilvosita soliqlarning hisobi.
REJA.
1. Qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoboti.
2. Aktsiz solig‘i hisobi va hisoboti.
3. Jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz
ishlatganlik uchun olinadigan soliq hisobi va hisoboti.
Tayanch so‘zlar:
Aktsiz, qo‘shilgan qiymat solig‘i, harajatlar, boj, tovar aylanma, eksport imtiyoz,
soliqlar bo‘yicha imtiyoz, QQS solig‘idan imtiyoz, soliq hisoboti.
1. Qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoboti.
Tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va hizmat ko‘rsatish,
tovarlarni sotish hamda O‘zbekiston hududiga tovarlarni import kilish jarayonida ular
qiymatiga yangi qiymat ko‘shiladi. Bu ko‘shilgan qiymatning bir kismi soliq sifatida
byudjet daromadiga olinadi.
Ko‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) bo‘yicha hisobda turgan yoki hisobda turishi shart
bo‘lgan tadbirkorlik faoliyati bilan shugulanuvchi yuridik shaxslar ko‘shilgan qiymat
solig‘i to‘lovchilar hisoblanadi.
Ko‘shilgan qiymat solig‘ining ob’ekti bo‘lib, tovarni (ishlarni, hizmatlarni)
realizatsiya va import kilish oboroti hisoblanadi. Shuningdek O‘zbekiston Respublikasi
bojxona qonunlarida belgilab ko‘yilgan bojxona rejimiga muvofik Respublika hududiga
import qilinadigan tovarlar, ishlar va hizmatlar QQS solinadigan ob’ektlardir. Bojxona
qiymati import qilinadigan tovarlarga QQS ni hisoblash uchun asos bo‘lib hisoblanadi.
Realizatsiya bo‘yicha soliq solinadigan oborot mikdori realizatsiya qilinadigan
tovarlar, qiymati asosida, qo‘llaniladigan narhlar va tariflardan kelib chikib, aktsiz
solig‘ini hisobga olgan holda ularga QQSni kiritmasdan belgilanadi.
Import qilinadigan tovarlar bo‘yicha soliq solinadigan oborot mikdoriga bojxona
qiymati bilan bir katorda bojxona to‘lovi mikdori va aktsiz solig‘i mikdori kiritiladi.
Import qilingan xom ashyo bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i Soliq kodeksining 39-
bobiga muvofiq hisobga kiritiladi. Uni amalga oshirish uchun Soliq kodeksining 218-
moddasining quyidagi talablariga rioya etish kerak:
- xom ashyodan soliq solinadigan oborot, shu jumladan nol darajali stavka bo‘yicha
oborot maqsadlarida foydalaniladi;
- QQS byudjetga to‘lanadi. Agar import qilingan tovarlarga soliq to‘lashdan ozod
qilish tarzida maqsadli imtiyoz berilgan bo‘lsa, QQS ham hisobga qabul qilinadi;
- import qilingan xom ashyo va materiallardan nol darajali stavka bo‘yicha soliq
solinadigan eksport mahsulotini ishlab chiqarishda foydalanilganida eksport mahsulotiga
chet ellik xaridor haq to‘laganligini tasdiqlaydigan bank ko‘chirmasi mavjud.
Mamlakat ichida sotiladigan mahsulot ishlab chiqarish uchun xom ashyo import
qilinganida QQS amalda byudjetga to‘langan hisobot davrida hisobga kiritiladi.
Eksport mahsuloti (nol darajali stavka bo‘yicha QQS solinadigan) ishlab chiqarish
uchun import xom ashyosidan foydalanilganida olib kirish chog‘ida to‘langan QQS
valyuta tushumi korxonaning hisob-kitob raqamiga kelib tushgan davrda mahsulot
realizatsiyasidan kelib tushgan ulushida hisobga qabul qilinadi.
66
MISOL.
QQS to‘lovchi korxona mamlakat ichida va eksportga realizatsiya
qilinadigan mahsulot ishlab chiqaradi. Uni ishlab chiqarish uchun xom ashyo keltirilib,
uni bojxonada rasmiylashtirishda 12 500 ming so‘m QQS to‘langan.
Xom ashyo olib kirilganida korxonada uning xarajatini eksportga va ichki bozorda
realizatsiya qilinadigan mahsulot bo‘yicha alohida hisob-kitob qilish imkoniyati mavjud
bo‘lmagan. Hisobot davrida realizatsiya hajmi quyidagilarni tashkil qildi:
ichki bozorga - 48 100 ming so‘m, shu jumladan 8 016,7 ming so‘m QQS;
eksportga - 35 200 ming so‘m (QQSning nol darajali stavkasi). Bunda kontraktning
umumiy summasidan 40% valyuta tushumi kelib tushgan.
Xarid qilingan import xom ashyosidan quyidagi mahsulotlarni ishlab chiqarishda
foydalanilgan:
ichki bozorda realizatsiya qilingan mahsulot - 18 000 ming so‘mga, QQS - 3 600
ming so‘m;
eksport qilinadigan - 15 100 ming so‘m, QQS - 3 020 ming so‘m.
Hisobot davrida quyidagi tarzda hisobga qabul qilinadi:
ichki bozorda realizatsiya qilingan mahsulot ishlab chiqarishda foydalanilgan import
xom ashyo bo‘yicha QQS summasi - 3 600 ming so‘m;
eksport qilingan mahsulot ishlab chiqarishda foydalanilgan, olib kirilgan xom ashyo
bo‘yicha QQS summasi (kelib tushgan valyuta tushumidan ulushda) - 1 208 ming so‘m (3
020 x 40%).
QQS 20 foiz stavka bo‘yicha to‘lanadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
mahkamasi tomonidan belgilanadigan ro‘yxat bo‘yicha ijtimoiy ahamiyatga molik ayrim
ozik-ovkat tovarlari bo‘yicha QQS 10 foiz stavkada to‘lanadi.
O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksining 71 va 72-moddalarida QQS
bo‘yicha imtiyozlar berilgan.
Byudjetga to‘lanishi lozim bo‘lgan QQS realizatsiya qilingan tovarlar uchun
hisoblab chiqarilgan QQS summasi bilan qiymatni ishlab chiqarish va muomala
harajatlariga quyiladigan tovarlar uchun to‘lanishi lozim bo‘lgan QQS summasi
o‘rtasidagi farq sifatida belgilanadi.
Import qilinadigan tovarlarga QQS summasi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
SQQS = (St + Pip + As)/N, bunda
St - import qilinayotgan tovarlarning bojxona qiymati;
Pip – bojxona to‘lovi mikdori;
As – aktsiz solig‘i mikdori;
N - QQS - stavkasi foiz hisobida.
Soliq to‘lovchi QQS bo‘yicha tasdiqlangan shakldagi hisob-kitoblarni ortib boruvchi
yakun bilan soliq yuzasidan har oyda hisobot oyidan keyingi oyning 15-kunidan
kechiktirmay va yil yakuni bo‘yicha yillik Moliyviy hisobotini topshirish muddatida
takdim etadi.
Soliq to‘lovchi soliqni hisob-kitoblar takdim etiladigan kundan kechiktirmay tegishli
davr(oy) uchun realizatsiya bo‘yicha amaldagi oborot asosida to‘laydi.
Tovarlarni import kilish chogida QQS bojxona deklaratsiyasi kabul qilinishidan
oldin yoki bir vaktda to‘lanadi. Iport qilinayotgan ishlar va hizmatlar bo‘yicha QQS ishlar
va hizmatlar bajarilganligini tasdiqlovchi hujjatlar asosida hisoblab chiqariladi va import
kiluvchi tomonidan yozilgan to‘lov kog‘ozi asosida to‘lanadi.
Hisobga kiritiladigan summa hisoblab yozilgan soliq summasidan oshib ketganda
(bundan keyin - QQS bo‘yicha oshib ketish)
QQSni hisobga kiritish va qaytarish tartibi
Soliq kodeksi ning 41-bobida belgilangan. Unda:
67
- hisobga qabul qilingan QQS summasi 20%lik stavkada soliq solinadigan oborotlar
bo‘yicha hisoblab yozilgan QQSdan ko‘p bo‘lgan hollarda;
- soliqning nol darajali stavkasini qo‘llash natijasida.
20%lik stavka bilan soliq solinadigan oborotlar bo‘yicha hisoblab yozilgan
qo‘shilgan qiymat solig‘i bobida oshib ketgan summani hisobga kiritish va qaytarish
tartibini belgilaydigan boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar mavjud emas.
QQSning nol darajali stavkasini qo‘llaydigan korxonalar uchun nazarda tutilgan
QQSni hisobga kiritish va qaytarish tartibi Soliq to‘lovchilarga nol darajali stavkani
qo‘llash natijasida hosil bo‘lgan qo‘shilgan qiymat solig‘ining ortiqcha summasini
qaytarish to‘g‘risidagi nizomda
(MV va DSQning AV tomonidan 2008 yil 16 mayda 1807-
son bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan qarori bilan tasdiqlangan)
batafsil tushuntirilgan.
Ishlab chiqarish korxonasi 2001 yilning yanvar oyida quyidagi harajatlarni amalga
oshiradi:
1. Mol etkazib beruvchilardan 280000 so‘mga hom ashyo va materiallar olindi,
shundan QQS summasi 56000 so‘mni tashkil etgan.
Debet 1010 «Hom ashyo va materiallar» 280000 so‘m
4510 «Soliqlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» 6000 so‘m
Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» 336000 so‘m
2. Ijara harajatlari uchun 20000 so‘m ko‘chirib berildi, shundan QQS 4000 so‘mni
tashkil etadi.
Debet 2510 «Umumishlab-chiqarish harajatlari» 20000 so‘m
4510 «Soliqlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» 4000 so‘m
Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» 24000 so‘m
3. Telejamg‘armaan foydalanganlik uchun 5000 so‘m to‘chirib berildi, shundan
QQS 1000 so‘mni tashkil etadi.
Debet 2510 «Umumishlab-chiqarish harajatlari» 5000 so‘m
4510 «Soliqlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» 1000 so‘m
Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» 6000 so‘m
4. Kommunal hizmat harajatlari uchun 3000 so‘m berildi, shundan QQS 600 so‘mni
tashkil etadi.
Debet 2510 «Umumishlab-chiqarish harajatlari» 3000 so‘m
4510 «Soliqlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» 600 so‘m
Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» 3600 so‘m
5. Shaxsiy ho‘jalikdan yordamchi materiallar sotib olindi 8000 so‘m.
Debet 1090 «Boshqa materiallar» 8000 so‘m
Kredit 5010 «Milliy valyutadagi pul mablaglari»8000so‘m
Tayyor mahsulotlarni sotishdan 480000 so‘m daromad olindi.
QQS = 480000/20 = 80000 so‘m
100+20
Hisoblangan QQS summasiga buxgalteriyada quyidagi buxgalteriya yozuvi kayd
etiladi.
Debet 9010 «Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromadlar» 80000 so‘m
Kredit 6412 «QQS ning byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik» 80000 so‘m
Byudjetga to‘lanadigan yoki byudjetdan olinadigan summa o‘zaro Hisob-kitob yo‘li
bilan aniqlanadi.
4510 schyot bo‘yicha 5600 + 4000 + 1000 + 600 = 61600 so‘m
6412 schyot bo‘ycha 80000 so‘m, farq 80000 – 616000 = 18400 so‘m byudjetga
to‘langach quyidagi buxgalteriya yozuvi qilinadi.
68
Debet 6412 «QQS ning byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik» 18400 so‘m
Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» 18400 so‘m
Material sotib olinganda QQS summasi:
Debet 4410-«Soliqlar bo‘yicha bo‘nak to‘lolvri»
Kredit 6010-«Mol etkazib beruvchilarga to‘lanadigan schyotlar»
Hisobot ohirida QQS summasi 6410 hisobvaraq debitiga o‘tkaziladi:
Debit 6410-«Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qazdorlik»
Kredit 4410-«Soliqlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari»
Sotilgan mahsulot qiymatiga:
Debit-4010 «Haridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar»
Kredit 9010-«Realizatsiya» hisobvarag‘i
QQS byudjetga o‘tkazilganda:
Debit 6410-«Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik»
Kredit 5110-«Hisob-kitob»schyoti.
Ishlab chiqarish korxonasi 2010 yilning yanvar oyida quyidagi harajatlarni amalga
oshirdi:
Mol etkazib beruvchilardan 280000 so‘mga hom-ashyo va materiallar olindi,
shundan QQS summasi 56000 so‘mni tashkil etadi.
Debet 1010 «Hom ashyo va materiallar» 280000
4510 «Soliqlar bo‘yicha bunak to‘lovlari» 56000 so‘m
Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» 336000 so‘m
2. Tayyor mahsulotlarni sotishdan 480000 so‘m daromad olindi.
QQS = 480000h20 = 80000 so‘m
100+20
Hisoblangan QQS summasiga buxgalteriyada quyidagi buhalteriya yozuvi kayd
etiladi.
Debit-4010 «Haridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» 480000
Kredit 9010-«Realizatsiya» hisobvarag‘i 480000
Debet Kredit ∑
6410-3202 5110 24000 so‘m.
QQSni hisoblash tartibi va to‘lanishi
D-t 6010 K-t D-t 4410 K-t D-t 6410 K-t
(1)
(2)
56000 56000 56000 56000
D-t 9010 K-t D-t 4010 K-t
(3)
200000 200000
D-t 5110 K-t
(4) 80000 (5) 80000
24000 24000
69
1. Material sotib olinganda QQS summasi hisoblanishi
2. Hisobot ohiridagi QQS summasi 6410- hisobvaraqqa debitga o‘tkazyapdi.
3. Sotilgan mahsulot qiymati.
4. QQS byudjetga to‘lanish.
5. Ko‘rsatilgan hizmat uchun QQS hisoblandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |