|
13-rasm. Hujjatlar turlari
Shuni nazarda tutish kerakki, hozirgi paytda hujjatlarning isbotlovchi
funktsiyalarini faqat muomalalarni bajarish haqidagi farmoyishlar unsurlari bilangina
emas, balki ularning buxgalteriya rasmiylashtiruv unsurlari bilan ham birlashib
Qat’iy hisob
Bir qatorli
B
u
xgalte
riya
h
u
jj
atlar
i
Tayinlanishiga ko‘ra
Shakllantirish
tartibiga ko‘ra
Muomalalarni qamrab olish
usuliga ko‘ra
Axborot ta’minoti
tizimidagi maqomi
bo‘yicha
Tuzilgan
joyiga
ko‘ra
Qator(pozitsiya)lar
soniga ko‘ra
Bir turdagi muomalalarni
rasmiylashtirish
bo‘yicha
To‘ldirish
usuliga
ko‘ra
Farmoyish hujjatlari
Isbotlovchi
Buxgalteriyada
rasmiylashtiriladigan
Uyg‘unlashtirilgan
Bir martalik
Jamlama hujjatlar
Oddiy
Ichki
Tashqi
Unifikatsiyalangan
Boshqalar
Ko‘p qatorli
Dastlabki
Yig‘ma (umumlashtiruvchi)
Yozuv mashinkasida tuziladigan
Kompyuterda tuziladigan
(elektron)
Qo‘lda tuziladigan
82
yuritishga harakat qilmoqdalar. Shuning uchun ko‘pchilik xo‘jalik muomalalari
alohida isbotlovchi hujjat bilan rasmiylashtirilmoqda.
Buxgateriya rasmiylashtiruvchi hujjatlari deb buxgalteriya xodimlari
tomonidan hisob yozuvlarini tayyorlash hamda ularni engillashtirish, qisqartirish va
soddalashtirish uchun yaratilgan hujjatlarga aytiladi. Bularga taqsimlovchi, hisob -
kitoblar (masalan, kalkulyatsiya), turli tuman buxgalteriya ma’lumotlari va shu
kabilar kiradi.
Buxgalteriya rasmiylashtiruv hujjatlariga misol sifatida asbob - uskunalarni
saqlash va ishlatish xarajatlari, umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash
vedomostini keltirish mumkin. Bu vedomostlarni tuzish uchun kerak bo‘lgan
ma’lumotlar tegishli hujjatlar bilan tasdiqlangan xarajatlarni aks ettiruvchi
“Umumishlab chiqarish xarajatlari” schyotidan olinadi.
Buxgalteriya ma’lumotnomalari ma’lum summani bir schyotdan boshqa
schyotga o‘tkazish kerak bo‘lganda schyotni yopishni rasmiylashtirish, hisob
yozuvlarida, yo‘l qo‘yilgan xatoni to‘g‘irlash xollarida va hokazolarda tuziladi.
Bunga bo‘lgan ehtiyoj juda ko‘p uchraydi, shuning uchun shunga o‘xshash
ma’lumotlarni tuzish buxgalteriya amaliyotida juda keng tarqalgan.
Buxgalteriya rasmiylashtiruvchi hujjatlarining turlaridan biri amalga oshirilgan
muomalalar
bo‘yicha
schyotlar
korrespondentsiyasi
mazkur
muomalani
rasmiylashtirilgan asosiy hujjatning bosma ish qog‘ozi (blanki)ning shu maqsad
uchun maxsus ajratilgan joyida yoki boshqa usul bilan ko‘rsatiladi.
Buxgalteriya rasmiylashtiruv hujjatlari mustaqil ahamiyatga ega bo‘lmaydi.
Ulardan faqat tegishli boshqa isbotlovchi hujjatlar bilan birgalikdagina foydalanish
mumkin. Ular hisobda hisob yozuvlarini osonlashtiruvchi va tayyorlovchi texnikaviy
vosita hisoblanib, ko‘makchi ahamiyatga egadir.
Aralash (kombinatsiyalashtirilgan) hujjatlar deb bir nechta hujjatlar turining,
ya’ni farmoyish va isbotlovchi, isbotlovchi va buxgalteriya rasmiylashtiruv
hujjatlarining belgilarini birga qo‘shib olib boradigan hujjatlarga aytiladi.
Ular bir vaqtning o‘zida ham mazkur muomalani bajarish to‘g‘risida
farmoyish, ham uning bajarilganligi haqida dalolat beruvchi (isbotlovchi) hujjat
sifatida xizmat qilib, ushbu muomalaning bajarilganligini qayd qiladi va shu bilan
birga ularni schyotilarda aks ettirish tartibi haqida ko‘rsatmalar beradi.
Aralash hujjatlarga misol sifatida bo‘nak (avans) hisobotini keltirish mumkin.
U hisobdor shaxs tomonidan olingan bo‘nakdan qilingan xarajatlarni ko‘rsatish uchun
tuziladi. Bu xarajatlarning ro‘yxati ularni tasdiqlovchi hujjatlar ko‘rsatilgan xolda
hisobdor shaxs tomonidan bo‘nak hisobotining orqa tomonida keltiriladi. Hisobotning
yuz tomonida har xil ma’lumotlar - hisobdor shaxsning ismi, sharifi, unga berilgan
summa va hokazo keltiriladi. Zarur bo‘lgan hollarda shu betning o‘zida buxgalteriya
xodimi tomonidan alohida ajratilgan joyda xarajatlar qanday schyotlarda aks
ettirilishi kerakligi ham ko‘srsatiladi.
Bo‘nak hisobotida muomalaning mazmuni va buxgalteriya yozuvi haqidagi
ma’lumotlarning mavjudligi uni aralash hujjati sifatida tafsiyalaydi. Chunki unda
isbotlovchi hujjat va buxgalteriya rasmiylashtiruv hujjatlarining belgilari
birlashtirilgandir.
Aralash hujjatlar tarkibiga shuningdek materiallarni chetga yoki qayta ishlovga
83
«Qan» fermer xo‘jaligi
«Qan» fermer xo‘jaligi
korxona, muassasa (
korxona, muassasa)
Do'stlaringiz bilan baham: |
