Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

Buxgalteriya balansi turlari 

---

50 
taqsimlaydi, ya’ni barcha uzil-kesil hisob-kitoblarni amalga oshiradi. 
Tugatish balansida xo‘jalik subyektining aktivlari tugatish komissiyasi 
bahosida, ya’ni ular sotilishi mumkin bo‘lgan bahoda aks ettiriladi. Olinishi umidsiz 
qarzlar va zararlar tugatish balansiga kiritilmaydi. 
Bo‘lish (ajratish) balanslari yirik korxonaning bir necha mayda korxonalarga 
bo‘linish vaqtiga yoki shu korxonaning bir yoxud bir necha tarkibiy bo‘linmasini 
boshqa korxonaga berish vaqtiga tuziladi. Ba’zi hollarda bu balans berish balansi 
ham deb yuritiladi. 
Birlashtirish balansi bir necha korxonalar bitta balansga birlashganida tuziladi. 
Axborot hajmi bo‘iicha balanslar bir martalik va yig‘ma balanslarga bo‘linadi. 
Bir martalik balans faqat bitta korxona bo‘yicha joriy hisob asosida tuziladi. 
Yig‘ma balans bir martalik balanslar asosida tuziladi va birlashmalar 
(vazirliklar, firmalar, aksiyadorlik jamiyatlari va shu kabilar)ning xo‘jalik 
mablag‘larini aks ettiradi. 
Mulkchilik shakliga ko‘ra davlat, kooperativ, o‘z, aralash va qo‘shma 
korxonalar, shuningdek, jamoat tashkilotlari balanslari farq qiladi, 
Aks ettirish obyektiga ko‘ra balanslar mustaqil va alohida balansga ajratiladi. 
Mustaqil balansni yuridik shaxs bo‘lgan korxonalar tuzadi. Alohida balansni 
korxonaning tarkibiy bo‘linmalari (filiallar, bo‘limlar, korxonaning avtotransport va 
turar-joy hamda kommunal xo‘jaliklari) tuzadi. 
Tozalash usuliga ko‘ra balanslar brutto-balans va netto-balanslarga bo‘linadi. 
Brutto-balans — tartibga soluvchi moddalarni o‘z ichiga oluvchi balansdir. 
“Asosiy vositalarning eskirishi”, “Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi”, “Sotib 
olingan xususiy aksiyalar” singari tartibga soluvchi moddalarni o‘z ichiga oladi. 
Brutto (brutto) – italyancha so‘z bo‘lib, aynan tarjimasi “qo‘pol”, 
“tozalanmagan” degan ma’nolarni bildiradi. Brutto balans shakli faqatgina har xil 
ilmiy tadqiqotlar, balans shaklida umumlashtirishning tarixiy jihatlarini o‘rganish va 
shunga o‘xshash maqsadlarda tuziladi.
Netto-balans — bu tartibga soluvchi moddalar (kontr-aktiv va kontr-passiv 
schyotlar) qoldiqlari mos ravishda tegishli moddalardan ayirib tashlangan, ya’ni 
tozalangan balansdir. Netto (netto) so‘zi ham italyancha bo‘lib, “sof”, “toza” degan 
ma’nolarni bildiradi. Hozirgi vaqtda balansning buxgalteriya hisobi xalqaro 
standartlariga muvofiq aniqlangan, netto-balansiga mos keladigan shakli qo‘llaniladi. 
Masalan, “asosiy vositalarning eskirishi”, “nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi”, 
“savdo ustamasi” va hokazolar aktivdagi tegishli moddalardan mos ravishda chegirib 
tashlanib, ularning sof qoldig‘i ko‘rsatiladi. Passivda esa kontr-passiv schyotlar 
qoldig‘i, masalan, “sotib olingan xususiy aktsiyalar” moddasining qoldig‘i u bilan 
bog‘liq tegishli modda, ya’ni “Ustav kapitali” moddasi qoldig‘idan chegirib 
tashlanadi. 
Korxona moliyaviy ahvolining yomonlashishiga qarab tugatish balanslari 
quyidagi ko‘rinishlarda tuziladi:
