Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

39-jadval 
Moddiy zararni qoplash bo‘yicha xodimlarning qarzi va uning qoplanishi 
Xo‘jalik operatsiyalarining 
mazmuni
Debet
Kredit
Daromadni aks ettirish 
(undiriladigan summa 
kamomad summasidan 
yuqori) - aybdorlar 
aniqlangan 
4730 - aybdor yoki moddiy 
javobgar shaxsdan undirilishi 
lozim bo‘lgan kam chiqqan 
aktivning bozor qiymatiga 
5910 - kam chiqqan aktivning 
chiqib ketishidan ko‘rilgan 
zarar summasiga, 
9310 - aybdor shaxs yoki 
moddiy javobgar shaxsdan 
undirilishi lozim bo‘lgan kam 
chiqqan aktivning bozor 
qiymati bilan uning chiqib 
ketishidan ko‘rilgan zarar 
summasi o‘rtasidagi farqqa
Zararni aks ettirish (kam 
chiqqan aktivning bozor 
qiymati kamomad 
summasidan past) - 
aybdorlar aniqlangan 
4730 - aybdor yoki moddiy 
javobgar shaxsdan undirilishi 
lozim bo‘lgan kam chiqqan 
aktivning bozor qiymatiga;
9430 - aybdor yoki moddiy 
javobgar shaxsdan undirilishi 
lozim bo‘lgan kam chiqqan 
5910 - kam chiqqan aktivning 
chiqib ketishidan ko‘rilgan 
zarar summasiga 

---

223 
aktivning bozor qiymati bilan 
uning chiqib ketishidan 
ko‘rilgan zarar summasi 
o‘rtasidagi farqqa
Agar aybdor shaxsdan undiriladigan summa kam chiqqan obyektning qoldiq 
qiymatidan yuqori bo‘lsa, unda korxona umumiy tartibda soliqqa tortilishi lozim 
bo‘lgan daromad oladi.
Aybdor shaxsdan undiriladigan summa kam chiqqan obyektning qoldiq 
qiymatidan kam bo‘lgan hollarda korxona zarar ko‘radi, u ham daromad (foyda) 
solig‘ini hisoblashda soliqqa tortiladigan bazani oshiradi. Yagona soliq, yalpi 
daromad solig‘i va yagona soliq to‘lovi to‘lovchilari bo‘lgan korxonalarda esa 
bunday holda soliq oqibatlari yuzaga kelmaydi.
Amaliyotda har doim ham kamomadning aniq aybdorlarini belgilash yoki 
moddiy javobgar shaxsdan kam chiqqan obyekt qiymatini undirishga muvaffaq 
bo‘linmaydi. Ushbu hollarda korxona kam chiqqan obyekt bo‘yicha barcha 
xarajatlarni boshqa operatsion xarajatlar tarkibida aks ettirib, o‘z mablag‘lari hisobiga 
hisobdan chiqarishi kerak. Tegishlicha, olingan zarar summasi daromad (foyda) 
solig‘ini hisoblab chiqarishda soliqqa tortiladigan bazani oshiradi, biroq yagona soliq, 
yalpi daromad solig‘i va yagona soliq to‘lovi hisob-kitobida hisobga olinmaydi.
Undirib olinishi gumon bulgan debitorlik qarzlari korxona raxbariyatining 
qaroriga muvofik dargumon qarzlar bo‘yicha rezervlar hisobidan yoqi bunday rezerv 
tashqil etilmagan bulsa, ushbu qarzlarning korxona zararini kupaytirish hisobiga 
(yoqi sof foyda hisobidan ) hisobdan chiqariladi. Da’vo qilish muddati tugagan 
barcha kreditorlik qarzlari ho‘jalik faoliyati natijalariga, ya’ni foydaga olib borilishi 
lozim. Xar xil debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblarning sintetik hisobi 8-jurnal-
orderda, analitik hisobi esa xar bir debitor va kreditor doirasida 7-vedomostda 
yuritiladi. Buning uchun vedomostda chorak, yarim yil va yil mobaynida bulishi 
mumkin bulgan operatsiyalardan kelib chikkan xolda xar bir debitor va kreditorlarga 
muljallangan kator ajratiladi. Bu vedomostga yozuvlar dastlabki hujjatlarning 
ma’lumotlari asosida yoziladi. Ular oborot vedomosti tamoyillariga asoslangan 
bo‘lib, kreditli oborotlar tegishli schyotlarning debeti bilan korrespondentsiyalanadi. 
Oy oxirida har bir debitor va kreditor bo‘yicha hamda hamma debitor va kreditorlar 
bo‘yicha yakun aniqlanadi.