Toshkent moliya instituti “бухгаалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит” кафедраси

Кўрсаткичлар	Утган йили	Ҳисобот йили
Фарқи (+,- )
1	2	3	4	5
1	Maxsulot (ish, hizmat)lar sotishdan olingan sof tushum, ming so'm	1452513	3040381	+1587868
2	So tilgan mahsulot (ish, hizmat)larning ishlab chiqarish tannarhi, ming so'm	929608	2168322	+1238714
3	Maxsulot (ish, hizmat)lar sotishdan olingan yalpi foyda, ming so'm	522905	872059	+349154
4	Sof foyda, ming so'm	30243	25400	-4843
5	Asosiy vositalarning o'rtacha yillik qiymati (qoldiq qiymatda), ming so'm	80892	91253	+10361
6	Oborot mablaglarining o'rtacha yillik qiymati, ming so'm	531756	689066	+157310
7	Korhonaning jami mulki ming so'm	718546	892557	+174011
8	O'zlik mablaglari manbai, ming so'm	460499	729410	+268911
9	Qarz mablag’lari, ming so'm	258047	163147	-94900
10	Maxs ulot sotish rentabelligi, %	36,0	28,68	-7,32
11	Asosiy vositala r rentabelligi, %	37,98	27,83	-9,55
12	Oborot mablag’lari rentabelligi, %	5,69	3,69	-2,0
13	Ishlab chiqa rish tannarhi rentabelligi, %	56,25	40,22	-16,03
14	O'z mablag’lari rentabelligi, %	6,57	3,48	-3,09
15	Mo l-m ulk rentabelligi, %	4,21	2,85	-1,36
16	Umumiy rentabellik, % (4/5+6)*100	4,94	3,25	-1,69
17	Qarz mablag’lari rentabelligi, %	11,72	15,57	+3,85

Yuqoridagi jadval ma'lumotlaridan ko'rinadiki, biz tahlil qilayotgan “ Turon ” aksionerlik jamiyatida hisobot yilida o'tgan yilga nisbatan aksariyat rentabellik turlari bo'yicha pasayish kuzatilgan. Bu shundan dalolat bermoqdaki, korhonaning samaradorligi pasayib borayotganligidan hamda uning moliyaviy holati yomonlashayotganligidlan dalolatdir. Ma'lumotlardan ko'rinadiki, joriy yilda mahsulot (ish, hizmat)larni sotishdan olingan sof tushum miqdori 1587868 ming so'mga ortgan bo'lsada, bunga mos ravishda mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarhi ham, boshqa turdagi aktivlar ham o'sgan. Sof foyda miqdori esa o'tgan yilga nisbatan 4843 ming so'mga kamaygan. Natijada aksariyat rentabellik ko'rsatkichlarida pasayish tendenciyasi hosil bo'lgan.
Korhonada faqatgina qarz mablag’lari rentabelligi 3,85 foizga o'sishi kuzatilgan xolos. Korhona ma'muriyati rentabellik ko'rsatkichlarini yahshilash choralarini ko'rishi lozim bo'ladi. Aks holda, korhonaning moliyaviy holati tang axvolga tushib qolishi mumkin.


Rentabellikka ta'sir etuvchi omillar tahlili

Rentabellik o'zgarishiga ta'sir etuvchi omillarga tahlilda aloxida ahamiyat beriladi. Rentabellik o'zgarishiga ta'sir etuvchi omillarni ularda qatnashuvchi birliklarga nisbatan belgilash mumkin. Masalan, mahsulotni sotishga nisbatan rentabellik o'zgarishiga sotishdan olingan yalpi foydasummasining o'zgarishi va sotishdan olingan tushumlar summasining o'zgarishi ta'sir etsa, asosiy vositalar rentabelligiga korhona sof foydasining o'zgarishi va asosiy vositalarning o'rtacha yillik qiymatining o'zgarishi, umumiy rentabellikka bir so'mlik tushumga to'g’ri keladigan sof foyda summasining o'zgarishi, asosiy vositalar qaytimining o'zgarishi va moddiy oborot mablag’lar qaytimining o'zgarishlari ta'sir qiladi va h.k.

Rentabellik o'zgarishiga ta'sir etuvchi omillarni quyidagi jadval ma'lumotlari asosida ham aniq ko'rish mumkin.

Mol-mulk rentabelligi va uning o'zgarishiga ta'sir etuvchi omillar tahlili

Ko'rsatkichlar	O'tgan yili	SHartli ko'rsatkich (rentabellik)	hisobot yili	Jami o'zgarish (+,-)	Shu jumladan
					Foydani o'zgarishi hisobiga	Mol-mulk qiymati- ning o'zgarishi hisobiga
1	2	3	4	5	6=4-3	7=3-2
Rentabellik, %	4,21	3,53	2,85	-1,36	-0,68	-0,68

Biz tahlil qilayotgan korhonada hisobot yilida mol-mulk rentabelligi o'tgan yilga nisbatan 1,36 foizga pasaygan. Bunga asosan ikkita omil, ya'ni, sof foyda miqdorining o'zgarishi hamda mol-mulk qiymatining o'zgarishi ta'sir etgan. Ma'lumotlardan ko'rinadiki, sof foydaning hisobot davrida kamayganligi hisobiga mol-mulk rentabelligini o'tgan yilga nisbatan 0,68 foizga pasayishiga, mol-mulk qiymatining joriy davrda o'zgarganligi esa 0,68 foizga pasayishiga olib kelgan. Bunday natijalar odatda korhona uchun salbiy holat sifatida baholanadi. Shu sababli korhona ma'muriyati rentabellikni oshirish choralarini va mavjud imkoniyatlarni izlab topishi lozim bo'ladi.