Toshkent moliya instituti «biznes va tadbirkorlik» kafedrasi

Kutilmagan  inflyatsiya

  daromadlarni  debitorlar  va  kreditorlar  o’rtasida  kreditorlar 

foydasiga  qayta  taqsimlaydi.  Shuningdek  kutilmagan  inflyatsiya  daromadlarni  qayd  qilingan 

daromad oluvchilar va qayd qilinmagan daromad oluvchilar o’rtasida keyingilari foydasiga qayta 

taqsimlaydi.  Talab  va  taklif  inflyatsiyasini  qat’iy  chegaralash  qiyin.  Ba’zida  bu  ikki  turdagi 

inflyatsiya  bir-biri  bilan  qo’shilib  ketadi.  Masalan,  talab  inflyatsiyasi  sharoitida  yollanma 

ishchilar  kutilayotgan  inflyatsiya  darajasini  e’tiborga  olib  ish  haqlari  oshirilishini  mehnat 

shartnomalariga  kiritadilar.  Bu  esa  mahsulot  tannarxini  oshirib  taklif  inflyatsiyasini  keltirib 

chiqaradi.  Tovarlar  taklifning  kamayishini  kuzatayotgan  iqtisodiy  agentlar  pul  mablag’larini 

tovarlarga  aylantirishga  shoshadilar.  Bu  holat  talab  inflyatsiyasi  ko’rinishini  keltirib  chiqaradi. 

Bunday  ketma-ketlik  oxir-oqibat  giperinflyatsiyani keltirib  chiqarishi  mumkin.  Giperinflyatsiya 

boshqarib  bo’lmaydigan  inflyatsiya  jarayoni  bo’lib,    ishlab  chiqarish  va  bandlik  darajalariga 

halokatli  ta’sir  ko’rsatadi.  Yillik  sur’ati  bir  necha  o’n  yoki  yuz  foizni  tashkil  etgan  inflyatsiya   

pul  tizimining  boshlanayotgan  yoki  kuchayayotgan  inqirozi  belgisidir.  Giperinflyatsiya  uning 

halokatini, butun bozor mexanizmi falajlanishini anglatadi.  Giperinflyatsiyaning rasmiy mezoni 

---

amerikalik  iqtisodchi  Fillipp  Kegan  tomonidan  kiritilgan.  F.  Kegan  giperinflyatsiyaning 

boshlanishi  deb    baholarning  birinchi  bor  50%  dan  oshgan  oyni,  tugallanishi  deb  esa  

baholarning  o’sishi  bu  sur’atdan  pasaygan  va    shundan  so’ng  kamida  bir  yil  davomida  undan 

oshmagan  oydan oldingisini  hisoblash kerak deb taklif qilgan.    Giperinflyatsiya sharoitida pul 

o’zining  qiymat  o’lchovi  va  almashinuv  vositasi  singari  funktsiyalarini  bajarolmay  qoladi. 

Normal iqtisodiy munosabatlar buziladi. Mablag’lar ishlab chiqarishga emas, balki tovar-moddiy 

boyliklari jamg’arishga yo’naltiriladi.