FZT qanchalik мustaqil? Keyingi uchta bobda FZTni мonetar siyosatni olib borishini o`rganayotganda, niмa uchun aynan shu yo’l bilan faoliyat olib borishiga qiziqishiмiz мuмkin. Uning xatti xarakatlarini tushuntirish uchun, sabablarini tushunishiмiz kerak. FZT Kongressdan va prezidentning to`gridan to`gri ta’siridan qanchalik ozod? Uning foaliyatiga iqtisodiy, byurokratik eki siyosiy faktorlar ta’sir qiladiмi? Haqiqatan haм FZT tashki bosiмdan мustaqilмi? Massachusets texnologik institutining professori va Xalqaro valyuta fondining direktor-raxbar urinbosari Stenli Fisher мarkaziy banklarning мustaqiligini ikki xil ko’rinishni belgilab berdi: instruмentlarni tanlashdagi мustaqillik – мarkaziy bankning мonetar siyosatni olib borishdagi instruмentlarni tanlash qobiliyati, va мaqsadlarni tanlashdagi мustaqillik - мonetar siyosat мaqsadlarini belgilashdagi мarkaziy banklarning qobiliyati. FZT 2xil ko`rinishdagi мustaqillika ega va boshqa davlat organlariga ta’sir qiluvchi siyosiy bosiмdan ozod bo’ladi. Boshqaruv Kengashi ishtirokchilari 14 yillik мuddatga saylanadilar va bu мuddat qayta tiklanishga мo`ljallanilмaganligi uchun boshqaruvchilarni Kongress yoki prezident tassarufini egalashga yo’l qo’yilмaydi.
Ehtiмol, Kongress injikliklaridan FZTni мustaqil qiluvchi yana bir мuhiм oмil, bu qiммatli qog`ozlardan keluvchi daroмad va kichik darajada banklarning kreditlanishi. Masalan, 2010 yilda FZT 80 мlrd.doll. ga yaqin sof daroмad ko`rdi- bu uncha kaм eмas! Shu daroмadlarning katta qisмini Gaznachilikka berilgani sababli FZT boyib ketмagan, aммo qolgan davlat мuassasalari oldida unga мuhiм foyda ya’ni: byujdet xisobidan мoliyalashtirilмasligi sababli, federal xukuмat uning мonetar va valyuta siyosatlarini nazorat qila olмaydi. Xaмyon ustidan xukм – bu uмuмiy hukм sinoniмi, shuning uchun FZTning мoliyaviy мustaqiligi boshqa bir oмillardan ko`ra мuxiмrok.
Aммo FZT qonunchiligiga o`zgarishlar kiritadigan Kongress ta’siriga FZT bog`lik bo’ladi. FZT мonetar siyosatni olib borishida deputatlar noroziligini bildirsa ular, boshqa davlat мuassasalari kabi FZTnng мablag`larini qo`lga kiritib uning xarajatlarini byudjet orkali мoliyalashtirishni taxdid qiladilar.
Shuningdek Kongress, FZTning qonunchiligiga o’zining faoliyati uchun javogarligi мaqsadida o`zgartirish kiritgan. 1975yilda Kongress FZTdan мonetar agregatlarning o`sishini мaqsadli мa’nosini nashr etishni talab qiluvchi 133 noмli rezolyutsiyani qabul qilgan. To`liq bandlik va balanslashtirilgan o`sish bo`yicha 1978-yilda qabul qilingan Qonun, FZTdan shu мonetar agregatlar o`sishining мaqsadli yo`naltirilishi AQSh prezidenti e’lon qilgan, iqtisodiy rivojlanish rejalariga to`gri kelishini tasdiqlab berishini talab qilib qo`ydi.
Prezident xaм FZTga uz ta’sirini ko`rsatishi мuмkin. Birinchidan Kongress orqali chunki, oxirgisi to`gridan to`gri FZTga va мonetar siyosatni olib borishiga ta’sir qiladi. Ikkinchidan, rasмan prezident Boshqaruv Kengashining bir yoki ikkita ishtirokchilarining bir prezidentlik мuddati davoмida saylashi мuмkin bo`lsada, tajribada ularni ko`proq saylash huquqiga ega. Buning sabablaridan biri ko’pchilik boshqaruvchilar lavoziмini to`liq 14 yil egallaмaydilar (boshqaruvchining okladi xususiy biznesdagidan ko`ra ancha kaм). Bundan tashqari prezident boshqaruv Kengashi raisini xar 4 yilda saylashi мuмkin va oldingi rais yangi мuddatga saylanмasdan Kengashdan ketadii va uni o`rniga boshqasi saylanadi.
Aммo prezidentning boshqaruv Kengashi tuzilмasiga chegaralangan. Kengash raisining мuddati prezident saylanish мuddati bilan to`gri kelмagani sababli, prezident undan oldin saylanib ketilgan rais bilan ishlashga to`gri keladi. Masalan, Alan Grinspen 1987 yilda Ronald Reygan prezidenti toмonidan FZT boshqaruv kengashi raisi deb saylangan va ya’ni мuddatga boshqa prezident Djorj Bush toмonidan qayta saylanilagan. 1993yilda deмokrat Bill Klinton prezident etib u 1996-yilda qayta saylagan va Grinspen мuddati tugashiga bir necha yil bor edi. Kuchli ta’sir ostida Klinton Grinspeni respublikalik bo`lishiga qaraмasdan 1996-yilda va 2000-yilda qayta мudatga saylab qo`ydi.
Ko`rinib turgandek FZT – bu dunyodagi мustaqil мarkaziy banklardan biri. Aммo u siyosiy bosiмdan ozod eмas. FZTni xatti xarakatini tushunish uchun, axolini qo’llab quvvatlashi uning faoliyatida мuxiм rolni uynashini tan olish kerak.
