Toshkent moliya instituti baholash ishi va investitsiyalar kafedrasi

4. Loyihaning hayotiylik tsikli: investitsiya oldi, investitsion, ekspluatatsiya fazasi, likvidatsiya fazasi.
Investitsiyalarni loyihalash jarayonlari va investitsiya oldi izlanishlari.

Ishlab chiqarish yo’nalishidagi investitsiya loyihasini tayyorlash va hayotga tadbiq etish uzoq vaqt davomida amalga oshiriladi. Bunda investitsiya loyihasi g’oyadan, to moddiy yuzaga chiqishgacha bo’lgan jarayonni bosib o’tishi kerak. Har qanday loyiha agar u amalga oshirilmasa, unchalik ahamiyatga ega bo’lmay qoladi (ahamiyati, samarasi real hayotda bilinadi).

Rejali iqtisodiyot davrida kapital qo’yilmalar ob’ekti qurilib, ishga tushirilsa, u tugallangan hisoblanar edi. Lekin bozor munosabatlari sharoitida loyihani amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan umumiy xarajatlar va loyiha amalga oshirilishidan keladigan daromadga katta e’tibor beriladi.

Loyihani amalga oshirish bir qancha tadbirlarni amalga oshirishni taqazo etadi. Masalan: loyihani texnik iqtisodiy asoslash va ishchi loyihani ishlab chiqish, shartnomalar tuzish, loyihani moliyalashtirishni tashkil etish, resurslar ta’minoti, ob’ektni qurish va uni ekspluatatsiyaga topshirish va boshqalar.

Loyihani amalga oshirish darayonida unga tuzatishlar kiritish birmuncha qiyinroqdir. Biroq, TIAni ishlab chiqishda buning imkoni mavjud. Masalan, tanlangan joy, qurilgan bino, olingan texnologiya, etarlicha o’rganilmagan holda bozorga chiqish kabilar. TIA loyihaning umumiy sxemasini aks etiradi, ifodalaydi.

Umuman olganda, loyihani amalga oshirish va uni tugatish oralig’idagi davr investitsiya jarayoni deb ataladi. Investitsiya (tsikli) jarayonini 4 ta bosqichga (fazaga) bo’lish mumkin va ularning har birining o’z maqsad va vazifalari bor: