Toshkent moliya instituti a. V. Vahobov, A. S. Jcvrayev soliqlar va

1.3.3-chizma.  Soliq  imtiyozlarining  turiari.

---

Ishlab chiqarish jarayonini  boshqarishda,  investitsiyalar, 

ilmiy  tekshiruv  va  tajriba  konstruktorlik  ishlarini  rag‘bat- 

lantirish  va  tartibga  solishda  davlat  tomonidan  soliq  im­

tiyozlaridan  keng  foydalaniladi.  Soliq  imtiyozlari  rag‘bat- 

lantirish  va  maqsadga  muvofiq  yo'llanilishiga  qarab  quyi- 

dagilarga  bo'linadi.  Bular  ayrim  korxona  va  tashkilotlami 

butunlay  soliq  to‘lashdan  ozod  etish  hamda  yangi  tuzilgan 

korxonalar  uchun  soliq  toMash  bo‘yicha  imtiyozlar  berish. 

Bu  imtiyozlar ishbilarmonlik va tadbirkorlik (agar mahsulot 

ishlab  chiqarishga  asoslangan  bo‘lsa)  rivojlanishiga  ijobiy 

ta’sir etadi.

Soliq  imtiyozlarini  qo'llash  mexanizmidagi  eng 

murakkab jarayon  bu  soliq  imtiyozlarini  belgilash  mezon- 

larini  adolatli  tarzda  belgilash  hisoblanadi.  Ammo  qayd 

etish  joizki,  soliq  imtiyozlarini  belgilash jahon  amaliyotida

1.3.4-chiz/na.  Soliq  imtiyozlarini  belgilash  mezonlari.

---

har  bir  mamlakatning  iqtisodiy  siyosatining  mazmun-mo- 

hiyatidan  kelib  chiqib  belgilanadi  va  shu  jihatdan  u  turli 

davlatlarda turlicha  bo'ladi.

0 ‘zbekiston  Respublikasi  soliq  qonunchiligida  soliq 

imtiyozlarini  belgilash  muayyan  mezonlar  asosida  amalga 

oshirilgan.  Soliq imtiyozlarini soliq to‘lovchilaming ijtimoiy 

holatiga,  respublikada  qaysi  sohani  rivojlantirish  ustu- 

vorligiga,  soliq  to‘lovchilarning  importning  o‘mini  bosadi- 

gan  mahsulotlami  ishlab  chiqarish  va  mahsulotni  eksport 

qilish  darajasiga  hamda  davlatlar  o‘rtasidagi  halqaro  iqti­

sodiy  munosabatlarga  asoslanib  belgilangandir.  Soliq  imti­

yozlarining  mezonlarini  to‘g‘ri,  obyektiv  aniqlash  soliqlar- 

ning  adolatlilik  tamoyilini  ifodasi  sifatida  yuzaga  chiqadi.

2.  Daromad manbayidan.

3.  Daromad  egasi  daromadni  olganidan  so'ng  (deklarat- 

siya  boyicha).

Birinchi  usul  bevosita  real  soliqlami  hisoblash  uchun 

foydalaniladigan  obyektlar  (yer,  imoratlar  va  shu  kabilar)- 

ning  bahosi  va  o‘rtacha  daromadliligi  to‘g‘risidagi  ma’- 

lumotlarga  ega  boigan  kadastr  yoki  reyestrdan  foydalani- 

lishini  taqozo  etadi.

Yer kadastrini tuzishda turli tumanlardagi ayni bir xilda- 

gi  yer  uchastkalari  sifati,  joylashgan  joyi,  foydalanilishi  va 

boshqa  belgilariga  ko‘ra  guruhlanadi.  Har  bir guruh  uchun 

maydon birligining qator yillar uchun  o'rtacha  daromadlili­

gi  belgilanadi.  Boshqa  hamma  yer  uchastkalari  maydon 

birligidan  soliq  stavkasi  belgilangan  u  yoki  boshqa  toifaga 

tenglashtiriladi.

Soliqni  to‘lashning  kadastrli  usulining  o‘ziga  xos  xusu- 

siyati  sifatida  shuni  ajratib  ko‘rsatish  kerakki,  soliqning 

to'lanish payti daromadning olinishi payti bilan aslo bog‘liq 

bo‘lmaydi,  chunki  bunday  usulda  mol-mulk  uning  taxmin 

qilinadigan  daromadliligining  tashqi  belgilari  asosida  baho- 

lanadi.  Kadastrli  usulda  shaharlar  va  shahar  qo‘rg‘onlarida 

yer solig'i stavkalarini  ishlab chiqishga ular hududini shahar 

ayrim  tumanlari  yerlari  hamda  infratuzilmasini  iqtisodiy 

baholash  qiymati  bo‘yicha  kompleks  tarzda  baholash  asos 

qilib  olingan.