Toshkent moliya instituti a. V. Vahobov, A. S. Jcvrayev soliqlar va

Qo‘shilgan  qiymat  solig‘ini  hisoblashning  1999-yildan joriy  etilgan 

usulining  taqqoslama  tahlili  (raqamlar  shartli)

№

Ko'rsatkichlar

1999-yilga  qadar

oborot

qo‘shil-

gan

qiymat

solig'i

1999-yildan  keyin

oborot

qo'shil­

gan

qiymat

solig'i

Hisobot  davrida  sotib 

olingan  xom ashyo, 

materiallar

100

20

100

20

2

.

Ishlab  chiqarishga 

ishlatilgan  xom ashyo, 

materiallar

50

10

50

10

3.

Tovariar  (ish  va  xizmat - 

lar)ni  sotish  oboroti,  ya’ni 

soliqqa  tortiladigan  oborot

200

40

200

40

Budjetga  hisoblangan 

soliq  summasi

30

( 4 0 -1 0 0 )

20

( 4 0 - 2 0 )

Qo(shilgan  qiymat 

solig'ini  budjetga 

to'lash  va  hisob-kitob- 

larni  taqdim  etish  mud­

datlari.  Hisobvaraq- 

faktura  va  uni  to'ldirish 

tartibi

Qo‘shilgan  qiymat  solig‘i  bo‘yi- 

cha  hisob-kitoblarni  (5-ilova) 

korxona  ortib  boruvchi  yakun 

bilan  ro‘yxatdan  o‘tgan  joyidagi 

Davlat  soliq  idoralariga  har 

oyda,  hisobot  oyidan  keyingi 

oyning  25-kunidan  kechiktir- 

masdan  va  yil  yakunlari  bo'yicha  yillik  moliyaviy  hisobotni 

topshirish  muddatida  qo‘shilgan  qiymat  solig‘ini  to‘lovchi- 

lari  hisoblangan  mikrofirma  va  kichik  korxonalar  yilning 

har  choragida  hisobot  davridan  keyingi  oyning  25-kunidan 

kechiktirmay,  yil  yakunlari  bo‘yicha  esa  yillik  moliyaviy 

hiobot  topshirilgan  muddatda  taqdim  etadi.

Soliq  to‘lovchilar  qo‘shilgan  qiymat  solig‘ining  hisob- 

kitoblari  bilan  bir  vaqtda  hisobot  davri  mobaynida  olingan 

tovariar  (ishlar,  xizmatlar)  bo‘yicha  hisobvaraq-fakturalar 

reyestrini  ham  taqdim  etadilar.  Hisobvaraq-fakturalar 

reyestrining  shakli  davlat  soliq  qo‘mitasi  tomonidan  belgi­

lanadi.

Hisobotlami  o‘z  vaqtida  topshirmaslik  korxona  va  kor­

xonaning  mansabdor  shaxslariga  nisbatan  Davlat  soliq  ido-

---

ralari  tomonidan  moliyaviy  va  ma’muriy  jazo  choralarini 

qo'llanishiga  olib  keladi.

Korxonalar  qo'shilgan  qiymat  solig'ini  soliq  hisobini 

topshirgan  kundan  kechiktirmay  tegishli  davrdagi  haqiqiy 

sotish  oborotidan  kelib  chiqib  to'laydi.  Agar  korxona 

hisoblangan  soliq  summasini  budjetga  o'z  vaqtida  o'tkazib 

bermasa,  bunday  holatda  Davlat  soliq  idoralari  mas’ul 

xodimlari  tomonidan  hisoblangan  soliq  sumasiga  nisbatan 

kechiktirilgan  har bir kun  uchun  0,05  foiz  miqdorida penya 

(moliyaviy jazo)  qo'llanilishiga  olib  keladi.  Bunda  korxona 

rahbariyatiga  nisbatan  ma’muriy  chora  qo'llanilmaydi.

1998-yil  I-yanvardan  O'zbekistondagi  barcha  korxo­

nalar  va  tashkilotlar  uchun,  shu jumladan,  soliqqa  tortish­

ning  alohida  tartibi  o'matilgan  kichik  korxonalar,  savdo  va 

umumiy  ovqatlanish  korxonalari  hamda  qo'shilgan  qiymat 

solig'idan  ozod  bo'lgan  korxonalar  ham  tovarlami  sotgan- 

da,  ish  va  xizmatlar  ko'rsatganda  hisobvaraq-fakturani 

to'ldirishi  qonun  asosida  shart  qilib  belgilandi.

Hisobvaraq-faktura 

mahsulot 

yetkazib 

beruvchi 

tomonidan  tovarlami  yuklab  jo'natilishi,  ish  va  xizmatlar 

ko'rsatilishi  sanasi  (kuni)dan  kechiktirmasdan  yoziladi.

Hisobvaraq-fakturada —  uning tartib raqami va yozilgan 

sanasi,  jo'natiladigan  tovariar  bo'yicha  shartnomalar  raqa­

mi  va  sanasi  hamda  soliq  to'lovchi  va  xaridorning  nomi, 

manzili,  STIRi  va  shu  kabi  rekvizitlari  ko'rsatiladi.

J ad vail i  shaklni  toidirishda  quyidagilami  qayd  etish 

kerak  (6-ilova):

•   1-ustunda  tovariar  (ish  va  xizmatlar)  nomi;

•  2-ustunda tovarlaming o'lchov  birligi  (dona,  metr,  kg, 

va  hokazo);

•  3-ustunda  yuklab  jo'natiladigan  tovarlaming  miqdori 

yoki  soni;

•  4-ustunda  tovarlaming  shartnoma bo'yicha  qo'shilgan 

qiymat  solig'isiz  narxi;

•   5-ustunda  tovarlaming  jami  yetkazib  berish  qiymati 

(qo'shilgan  qiymat  solig'isiz);

•   6-ustunda  qo'shilgan  qiymat  solig'i  stavkasi,  agar 

qo'shilgan  qiymat  solig'idan  ozod  bo'lsa  chiziqcha  tortib 

qo'yiladi;

•   7-ustunda  jo'natilayotgan  tovariar  bo'yicha  tegishli 

stavkalarga  ko'ra  hisoblangan  qo'shilgan  qiymat  solig'i 

summasi;

---

•  

8-ustunda jo‘natilayotgan  tovarlaming qo'shilgan  qiy­

mat  solig'i  bilan  hisoblangan  summasi.

Soliq  kodeksiga  ko'ra  qo'shilgan  qiymat  solig'i  to'lov- 

chisi  bo'lmagan,  shuningdek,  qo'shilgan  qiymat  solig'i 

to'lashdan  ozod  qilingan  oborotni  amalga  oshirayotgan 

yuridik  shaxslar  6-  va  7-ustunga  «Qo'shilgan  qiymat  solig'i 

summasiz»  degan  shtampini  qo'yishadi,  agar  shtamp  bo'l- 

masa  qo'lda  yozib  qo'yishadi  va  8  ustunni  to'ldirishmay- 

di.

Agarda  korxona  aksiz  osti  tovariar  ishlab  chiqarsa  unda 

hisobvaraq-fakturaga  qo'shimcha  ustunlar  kiritiladi  va 

ushbu  ustunlarda  aksiz  stavkasi  va  summasi  aks  ettiriladi 

(chunki aksiz summasi ham qo'shilgan qiymat solig'iga tor­

tiladi).

Hisobvaraq-faktura  korxona  rahbari  va  bosh  hisobchisi 

tomonidan  imzolanadi  hamda  muhr bilan  tasdiqlanadi.

Hisobvaraq-faktura  yetkazib  beruvchi  korxona  tomo­

nidan  2  nusxada to'ldiriladi,  1-nusxasi xaridorga beriladi va 

u xaridorga qo'shilgan qiymat solig'i summasini belgilangan 

tartibda  hisobga  kiritish  uchun  huquq  beradi,  2-nusxasi  esa 

korxonaning  o'zida  qoladi.

Ta’kidlash joizki,  bevosita  aholiga  pullik xizmatlar  (ish- 

lar)ni  ko'rsatadigan  korxonalar  uchun  tovariar  (ishlar,  xiz- 

matlar)ni  sotishda  kassa  cheki  yoki  xizmatlar  ko'rsatilishi 

(ishlar  bajarilishi)ni  tasdiqlovchi  boshqa  hujjatlar  hisob- 

varaq-faktura  hisoblanadi.  Bunda  bu  hujjatlarda  qo'shilgan 

qiymat  solig'i  ajralib  turishi  lozim.

O'z  mahsulotlarini  (tovarlarini,  ishlarini,  xizmatlarini) 

uzluksiz  yetkazib  beradigan  korxonalar  bo'yicha  hisob­

varaq-fakturalar  iste’molchilarga  hisobvaraqni  rasmiy- 

lashtirish bilan  bir vaqtda,  lekin  bir oyda bir  martadan  kam 

bo'lmagan  tarzda  yoziladi.  Bunda  hisobvaraq-fakturalar- 

ning  yozilishi  mahsulot  sotilgan  hisobot  davrida  amalga 

oshiriladi.

Banklar uchun,  qo'shilgan  qiymat solig'idan  ozod qilin­

gan  operatsiyalar  bajarilganda,  hisobvaraq-faktura  bo'lib 

mijoz  shaxsiy  hisobvarag'idan  ko'chirma  hisoblanadi.

Lizing  operatsiyalari  bo'yicha  lizing  beruvchilar  uchun 

hisobvaraq-faktura  bo'lib  lizing  obyektini  qabul  qilish-top- 

shirish  dalolatnomasi  hisoblanadi.  Bunda  tegishli  hujjatlar 

(lizingning  tarkibiy  qismi  hisoblanadigan  lizing  to'lovlari 

jadvali;  hisobvaraq;  lizing to'lovlarini to'lash bo'yicha lizing

---

oluvchiga  taqdim  etiladigan  bildiruvnoma va  hokazo)  bilan 

rasmiylashtiriladigan  har  bir  lizing  to'loviga  qo'shimcha 

hisobvaraq-faktura  yozilmaydi.

Agar  lizing  shartnomasi  lizing  beruvchiga  qo'shilgan 

qiymat  solig'i  solinadigan  qo'shimcha  xizmatlar ko'rsatish- 

ni  nazarda  tutsa,  bunda  mazkur  xizmatlarga  belgilangan 

tartibda  hisobvaraq-faktura  yoziladi.

Qo'shilgan qiymat solig'idan ozod qilingan sug'urta xiz- 

matlarini  ko'rsatishda,  hisobvaraq-faktura o'rniga birlamchi 

hujjat  bo'lib  quyidagi  hujjatlar:

—  sug'urta  korxonalari  uchun  —  sug'urta  polisi;

—  sug'urta  agentlari  uchun  —  sug'urta  polisi  va  shart- 

noma  topshirig'i  (agentlik  bitimi);

—  sug'urta  brokerlari  uchun  —  sug'urta  polisi  va  shart- 

noma  topshirig'i  hisoblanadi.

Ishlar  (qurilish,  ta’mirlash-qurilish,  loyiha-qidiruv, 

ilmiy-tadqiqot  va  boshqa  ishlar)  bajarish  yoki  xizmatlar 

(transportga  doir,  mol-mulkni  ijaraga berish,  aloqa  xizmat­

lari  va  boshqalar)  ko'rsatish  bilan  shug'ullanadigan  korxo­

nalar  ham  hisobvaraq-faktura  yozishi  shart.

Qo'shilgan  qiymat  solig'i  solinadigan  elektr  energiyasi, 

suv,  gaz,  aloqa  xizmatlari,  kommunal  xizmatlar,  temir- 

yo'lda  tashishlar,  bank  operatsiyalari,  shuningdek,  tovar­

lami  (ishlami,  xizmatlami)  uzluksiz yetkazib berishni amal­

ga  oshirayotgan  soliq  to'lovchilar  hisobot  davrining  oxirgi 

kunida  bir  marta  hisobvaraq-faktura  yozadi.

Agar  ishlar  bajaradigan  korxonalarda  buyurtmachiga 

imzo  chekish  uchun  taqdim  etiladigan,  bajarilgan  ishlar 

(qilingan  xarajatlar)  qiymati  to'g'risidagi  ma’lumotnoma  — 

hisobvaraq-fakturada  yoki  hujjatda  hisobvaraq-fakturaning 

belgilangan  shaklida aks ettirilgan barcha  majburiy rekvizit- 

lar  ushbu  hujjatda  qo'shilgan  qiymat  solig'i  to'lovchilari 

uchun  qo'shilgan  qiymat  solig'i  summasi  ko'rsatilgan  yoki 

qo'shilgan  qiymat  solig'i  to'lovchisi  bo'lmaganlar  uchun 

«Qo'shilgan  qiymat  solig'isiz»  yozuvi  (shtampi)  qo'yilgan 

holda  mavjud  bo'lsa,  bunda  mazkur  hujjatlar  hisobvaraq- 

fakturaga  tenglashtiriladi  va  bunday  korxonalar qo'shimcha 

ravishda  hisobvaraq-faktura  yozmasligi  mumkin.

Import  qilinadigan  tovarlarga