Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
1.5. Pulning turlari 
 
Kishilik  jamiyatida  ayirboshlash  munosabatlarning  chuqurla-
shuvi, mehnat taqsimotining rivojlanishi pulning oddiy tovar shaklidan, 
hozirgi  kunda  hisob  –  kitoblarda  qo‘llanilayotgan  elektron  pullar 
ko‘rinishi  darajasigacha  yetib  kelishiga  sabab  bo‘ldi.  Albatta,  bu  juda 
uzoq  davrni  o‘z  ichiga  oladi.  Kishilar  stixiyali  tarzda  hayot  kechirgan 
va  natural  xo‘jalik  tuzumi  sharoitida  turli  buyumlar,  hayvonlar, 
mahsulotlar pulning vazifasini bajargan bo‘lsa, miloddan oldingi VII – 
VI asrlarda metallar pul sifatida amal qilgan, XI va XII asrlarda qog‘oz 
pullar,  XX  asrdan  esa  elektron  pullar  iqtisodiyotga  to‘lov  vositasi 
sifatida kirib keldi.  
Demak,  pul  bugungi  kundagi  ko‘rinishiga  yetib  kelguncha  juda 
uzoq  davr  va  ijtimoiy  –  iqtisodiy  jarayonlarni  bosib  o‘tgan.  Pulning 
turlarini o‘rganishda uni asl qiymatga ega bo‘lgan (haqiqiy) pul va asl 
qiymatga  ega  bo‘lmagan  (o‘rinbosar)  pul  sifatida  o‘rganish  maqsadga 
muvofiq.  Odatda  haqiqiy  pullar  to‘lov  vositasini  bajarganda  ular  o‘z 
qiymati  bo‘yicha  ayirboshlash  jarayonida  ishtirok  etgan,  iqtisodiyotda 
pul massasini tartibga solish bo‘yicha muammolar mavjud bo‘lmagan. 
Asl qiymatga ega bo‘lmagan pullarning haqiqiy qiymati nominal 
qiymatiga  nisbatan  bir  necha  marta  past  bo‘lib,  ular  muomalaga 
chiqarilgandan  keyin  doimiy  ravishda  tartibga  solinib  turilishi  lozim. 
Aks  holda  iqtisodiyotda  pul  massasi  tovar  massasiga  nisbatan  ortib 
ketadi  va  qog‘oz  pullar  o‘zining  to‘lov  vositasi  sifatidagi  qobiliyatini 
yo‘qotadi.