Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

transaksion  omil  -  tovarlar  xomashyo  va  materiallar  sotib  olish 
uchun, ish haqi to‘lash uchun kompaniyalarga pul kerak. Aholi ma’lum 
turdagi tovarlarni xarid qilish uchun, xizmatlar haqini to‘lash uchun pul 
kerak.  Shu  sababli  ular  daromadlarining  ma’lum  qismini  pul  shaklida 
saqlaydilar; 
extiyotkorlik  omili  -  aholi  ham  kompaniyalar  ham  kelgusida  yuz 
berishi  mumkin  bo‘lgan,  ko‘zda  tutilmagan  holatlardan  himoyalanish 
maqsadida pul jamg‘aradilar; 
spekulyativ  (chayqovchilik)  omili  -  aholi  va  kompaniyalar  pul 
mablag‘larini  kelgusida  daromad  olish  maqsadida  aktivlar  sotib  olish 
uchun saqlaydi.  
Muomaladagi  pul  massasining  hajmi  Markaziy  bankning  monetar 
siyosati  asosida  tartibga  solinadi,  bu  jarayonda  iqtisodiyotda  pul 
taklifining ko‘rsatkichlari muhim omil bo‘ladi. Pul taklifi – bu naqd va 
naqdsiz  ko‘rinishdagi  pul  mablag‘larining  muomlada  paydo  bo‘lishi 
bo‘lib, pulning to‘lov vositasi va muomala funksiyalari bilan bog‘liq. 
Ko‘pchilik  hollarda  Markaziy  bank  iqtisodiyotda  naqd  pul  taklifi 
miqdoriga  ta’sir  qilish  orqali  uning  barqarorligini  oshirishga  harakat 
qiladi. Biroq bu iqtisodiyotda naqd pul taqchilligini keltirib chiqarishga 
sabab bo‘ladi. Muomaladagi pul miqdorini kamaytirish uchun quyidagi 
choralarni amalga oshirish muhimdir. 
-  iste’mol  kreditni  rivojlantirish,  kreditga  qanchalik  ko‘p  tovar 
sotilsa, shuncha kam miqdorda pul muomalada kerak bo‘ladi; 
- naqd pulsiz hisob-kitoblarning rivojlanishi; 
- pullarning muomala tezligini oshirishga erishish va boshqalar. 
Pul  massasi  darajasini  hisoblashning  asosiy  tamoyillaridan  biri 
mablag‘larni  likvidlilik  darajasi  hisoblanadi.  Muomaladagi  pulning 
turlari  pul  agregatlari  bilan  guruhlarga  ajratiladi.  Unga  ko‘ra 
muomaladagi mablag‘lar likvidlilik bo‘yicha tasniflanadi, ya’ni dastlab 
yuqori  likvidli  mablag‘lar  past  likvidligiga  qarab  M1,  M2,  M3,….Mn 

---

99 
yoki  L  agregatlarga  ajratiladi.  Pul  agregatlari  tarkibi  va  soni  turli 
mamlakatlarda turlichadir.