Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Banklar bajaradigan operatsiyalarining tabiati jihatidan –
universal va ixtisoslashgan banklarga bo‘linadi. 
Universal banklar 
banklar bajaradigan barcha operatsiyalarni bajaradi. Bunga misol 
sifatida tijorat banklarini keltirish mumkin. Ixtisoslashgan banklar esa 
iqtisodiyotning ma’lum tarmog‘iga xizmat ko‘rsatish va shu tarmoqni 
rivojlantirish maqsadida tashkil etiladi. Mamlakatimiz mustaqilligining 
dastlabki yillarida qator ixtisoslashgan banklar (O‘zmevasabzavot, 
Zaminbank, Yengilsanaot, G‘allabank, Paxtabank) tashkil etildi. Milliy 
iqtisodiyotning rivojlanishi va bozor munosabatlarining chuqurlashuvi 
natijasida ushbu banklar universal banklarga aylantirilib, bir – biriga 
qo‘shib yuborildi yoki universal tijorat banklariga aylantirildi.
Shuningdek, ixtisoslashgan banklar, tashqi iqtisodiy operat-
siyalarni bajarish, investitsion faoliyat bilan shug‘ullanishi mumkin. 
Biroq mamlakatimizda, alohida tarmoqqa xizmat ko‘rsatadigan yoki 
operatsiyalarni bajaradigan ixtisoslashgan banklar faoliyat yuritmaydi.
Shu bilan birga banklarning faoliyati 
xizmat ko‘rsatadigan 
tarmoqlari, filiallarining soni, xizmat ko‘rsatish doirasi, kapitalining 
hajmi nuqtai nazaridan ham tasniflanadi. 
Xizmat ko‘rsatadigan tarmoqlari bo‘yicha –
banklarning 
faoliyatiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, ayrim banklar iqtisodiyotning 
turli tarmoqlariga xizmat ko‘rsatadi. Jumladan, avtomobilsozlik, neft 
sanoati, qurilish va boshqa sohalar. Masalan, mamlakatimiz 
Sanoatqurilishbanki ko‘plab tarmoqlarga xizmat ko‘rsatadi, biroq 
asosiy faoliyati og‘ir sanoat korxonalariga xizmat ko‘rsatishga 
qaratilgan. Shuningdek, Agrobankning asosiy faoliyati qishloq 
xo‘jaligi korxonalariga, Asakabank mashinasozlik sohasiga va hokazo. 
Filiallarining soni bo‘yicha –
ayrim banklarda filiallar umuman 
mavjud emas, ayrimlarida esa mamlakatning barcha hududlarida 
filiallari mavjud. Mamlakatimizda bunday banklar sirasiga Agrobank, 
Xalqbank, Mikrokreditbanklarni kiritish mumkin. Ushbu banklarning 
mamlakatimiz tumanlarining deyarli barchasida o‘z filiallari faoliyat 
yuritadi. Banklarning filiallari yuridik shaxs sifatida barcha huquq va 
majburiyatlarga ega bo‘lmaydi, ular tegishli nizom asosida bosh bank 
tomonidan berilgan chegaralangan huquq va majburiyatlar doirasida 
faoliyat yuritadi.