Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

20.2. Xalqaro valyuta jamg‘armasi 
 
Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) jamg‘armaga a’zo mamla-
katlarning valyuta – kredit munosabatlarini tartibga solish va ularning 
to‘lov balansi defitsitini qoplash uchun xorijiy valyutada qisqa, o‘rta va 
uzoq muddatga kredit berish bilan shug‘ullanadi.

---

360 
Jamg‘arma BMTning rasmiy ixtisoslashgan muassasasi statusiga 
ega. U dunyo valyutasining institutsional asosi sifatida faoliyat 
yuritadi. XVJ BMTning 1944 yil 1 – 22 iyulda AQShning Bretton – 
Vudse shahrida o‘tkazilgan xalqaro valyuta – moliya munosabatlariga 
bag‘ishlangan konferensiyasida ta’sis etilgan.
Konferentsiya XVJning Kelishuv moddalarini qabul qildi. Ushbu 
hujjat 1945 yil 27 dekabrdan kuchga kirdi. Jamg‘arma o‘z faoliyatini 
39 a’zo – mamlakat bilan 1946 yil mayda boshladi, valyuta 
opertsiyalari faoliyati bo‘yicha operatsiyalari 1947 yil 1 martdan 
kuchga kirdi. Sobiq ittifoq Bretton – Vudse konferentsiyasida ishtirok 
etdi, biroq Janub va G‘arb o‘rtasidagi “sovuq urush” tufayli jamg‘arma 
kelishuvlarini ratifikatsiya qilmadi.
XVJga a’zo mamlakatlar soni 2004 yilda 184 taga yetdi. Jam-
g‘armaning bosh ofisi Vashingtonda joylashgan, shu bilan birga 
Bryussel, Parij, Jeneva va Tokioda ofislari, Nyu Yorkda BMT huzurida 
vakolatxonasi mavjud.
XVJning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:

valyuta – moliya doirasida xalqaro hamkorlikni rag‘bat-
lantirish;

a’zo – mamlakatlarda ishlab chiqarishni rivojlantirish, band-
lilikning yuqori darajasini ta’minlash va aholining real daromadini 
oshirish maqsadida “xalqaro savdoni kengaytirish va uning 
muvozanatliligini ta’minlashga yordam berish”;

“valyutaning barqarorligini ta’minlash, a’zo – mamlakatlar 
o‘rtasida valyuta munosabatlari bilan bog‘liq masalalarni hal etish” va 
raqobatbardosh muhitni ta’minlash maqsadida milliy valyutaning 
barqarorligini tushib ketishining oldini olish;

a’zo – mamlakatlar to‘lov balansidagi salbiy qoldiqni bartaraf 
etish maqsadida kreditlar berish;

a’zo – mamlaktlar o‘rtasida hisob – kitoblarni tashkil etishga 
yordam berish, shuningdek valyuta cheklovlariga barham berish. 
XVJning maxsus hisob – kitob valyutasi hisoblangan SDR 
(специальных прав заимствование-maxsus ayirboshlash huquqi)ning 
rasmiy kursi SDR savatchasiga kirtilgan valyutalar asosida aniqlanadi. 
Quyida XVJning SDR savatchasiga kiritilgan valyutalar va ularning 
ulushi haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Jadvaldan SDR savatchasida asosiy ulush AQSh dollari hissasiga 
to‘g‘ri kelganligini kuzatish mumkin, keyingi o‘rinlarda Yevropa 

---

361 
ittifoqiga a’zo mamlakatlarda amal qiladigan yevro pul birligi egallab 
turibdi.
XVJda ovozlar “tortilgan” tamoyilga amal qilib, a’zo – 
mamlakatlar ularning jamg‘armadagi a’zolik badali miqdoridan qa’tiy 
nazar 250 “asosiy” ovozga ega bo‘lib, har bir qo‘shimcha ovoz uchun 
100 ming SDR badal to‘lanishi lozim.