Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
16.3.4.Forfeyting operatsiyalari 
 
Forfeyting operatsiya
lari
asosan yirik banklar va kompaniyalar 
o‘rtasida uzoq muddatga, juda katta miqdordagi moliyaviy 
mablag‘larni to‘lashda qo‘llaniladigan operatsiyalar hisoblanadi.
Forfeyting operatsiyasida, faktoring operatsiyasidagi kabi uch 
tomon ishtirok etadi. Birinchisi, mol etkazib beruvchi, ikkinchisi, mol 
sotib oluvchi va uchinchisi, vositachi – bank yoki moliyaviy muassasa. 
Forfeyting operatsiyalarining faktoring operatsiyalaridan asosiy 
farqi sifatida ushbu operatsiyalar uzoq muddatga (6 oydan 5 – 6 
yilgacha) va yirik summalarga tuzilishini ta’kidlash mumkin.
Forfeyting iqtisodiy termeni odatda majburiyatni sotib olish 
ma’nosida qo‘llaniladi, uni so‘ndirish tovar va xizmatlarni sotib olish 
jarayonida kelgusida yuz beradi. “a forfait” so‘zi frantsuzchadan 
vujudga kelgan bo‘lib, “huquqdan voz kechish” ma’nosini anglatadi. 
Forfeytingda pul mablag‘ini olishga talabgor bo‘lgan sotuvchi 
o‘tkaziladigan veksel inodassamentiga
81
“to‘lovni qaytarish shartisiz” 
so‘zini qayd etish orqali to‘lov regressidan
82
o‘zini himoya qiladi. 
Forfeyting vekslini sotuvchi asosan yirik eksporterlar hisoblanib, ular 
vekselni to‘lov hujjati sifatida aktseptlab sotilgan tovar yoki 
ko‘rsatilgan xizmatlarning summasini diskont asosida zudlik bilan 
to‘lash hisobiga barcha risk va majburiyatlar bilan birgalikda 
forfetterga (ya’ni vekseldagi summani to‘lab beruvchi va o‘zida qayd 
etib boruvchi bankka) o‘tkazadi.
Agar importer birinchi darajali to‘lov qobiliyatiga va yuqori 
moliyaviy mavqiega ega bo‘lmasa, har qanday forfetterlangan qarz 
81
Индоссамент – векселни бошқа шахсга ўтказиш ҳуқуқини берувчи орқа тарафидаги ёзув.
82
Регресс – олдин тўланган суммани қайтаришни талаб этиш. 

---

290 
summa aval
83
shaklida kafolatlangan yoki chaqirib olinmaydigan bank 
kafolatiga ega bo‘lishi lozim. 
Vekselni forfeterlash paytida undagi summa forfet krediti 
berilayotgan to‘liq muddatga diskont asosida forfetter tomonidan avans 
tarzida ushlab qolinadi. Eksporter forfet krediti bo‘yicha hech qanday 
majburiyatni o‘ziga olmaydi, faqatgina u jo‘natayotgan tovarlar va 
ko‘rsatilayotgan xizmatlarning sifati va tuzilayotgan hujjatlarning 
qonuniyligi hamda haqoniyligini ta’minlashga mas’ul hisoblanadi. 
Forfeyting operatsiyalariga misol sifatida AQShning Boing 
samolyotini ishlab chiqaradigan kompaniya bilan yirik avikom-
paniyalar o‘rtasidagi o‘zaro oldi – sotdilarni keltirish mumkin. Chunki, 
boeng samolyotlarining bahosi juda yuqori bo‘lishi aviakompa-
niyalarga ushbu mablag‘larni birdan to‘lash imkoniyatini bermaydi, 
biroq o‘z navbatida ishlab chiqarilgan samolyot uchun tegishli to‘lovni 
ololmagan samolyotsozlik kompaniyasida ishlab chiqarish jarayonining 
uzluksizligini ta’minlashda muammolar vujudga keladi. Aynan shu 
muammo banklarning ishtirokida forfeyting operatsiyalari orqali hal 
etiladi. Bundan bank samolyotni sotib olgan aviakompaniyaning boeng 
kompaniyasi oldidagi majburiyatlarini sotib oladi (savdo trattasi, 
o‘tkazma yoki oddiy veksel shaklida) va to‘lovni bir yo‘la amalga 
oshiradi, kelgusida esa bank va aviakompaniya o‘rtasida tuzilgan 
shartnomaga bo‘yicha asosiy summa tegishli jadval asosida, 
qo‘shimcha foiz to‘lovlari bilan birgalikda undirib boriladi.