Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Tijorat banklari tarkibiy tuzilishining namunaviy ko‘rinishi
 
Tijorat banklari faoliyati uning boshqaruv organlari tomonidan 
amalga oshiriladi. Bankning boshqaruv organi quyidagilar hisoblanadi: 

aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi;
Aktsiyadorlar 
Kengashi 
Kredit 
qo‘mitasi 
Bank ichki
auditi 
Bank 
boshqaruvchisi 
Kreditlash 
boshqarmasi 
Depozit 
operatsiyalari 
boshqarmasi 
Valyuta 
boshqarmasi 
Qi
sqa
 m
udd
a
tl
i 
kredi
tl
a
sh b
o
‘l
im
i 
U
zo
q m
udda
tl
i 
kredi
tl
a
sh b
o
‘l
im
i 
Qi
m
m
a
tl
i 
qo
g’o
zl
ar b
o‘
li
m
i 
Hi
so
b
-k
it
o
b v
a
 
depo
zi
tl
ar b
o’
li
m
i 
X
o
ri
ji
y
 
ko
rre
sp
o
ndent
li
k 
v
a
 de
po
zi
tl
a
r 
bo
‘l
im
i 
V
a
ly
ut
a
 bo
‘l
im
i 
Bank ichki 
bo‘limlari 
Vositachilik 
operatsiyalari 
boshqarmasi 
Hisob 
operatsiyalari 
boshqarmasi 
Kadrlar bo’limi 
Bank huquqshunosi 
Ichki nazorat 
Ma’muriy-xo‘jalik 
bo’limi 
Trast operatsiyalari 
bo‘limi 
 
Bank xizmatlari 
bo‘limi 
Hisob-kitob bo’limi 
Operatsiyalar bo’limi 
Inkassatsiya bo’limi 
Buxgalteriya bo’limi 
Kassa bo’limi 

---

268 

bank Kengashi (kuzatuv kengashi);

bank Boshqaruvi. 
Markaziy bank tijorat banklariga bank operatsiyalarini amalga 
oshirish uchun litsenziya berish yuzasidan qaror qabul qilishda asosiy 
omil bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: 
-
biznes rejaning maqbulligi;
-
kapitalning adekvatligi;
-
daromadlilikning kelgusi istiqbollari;
-
ko‘zda tutilayotgan rahbarning malakasi va obro‘ – e’tibori;
-
bankni ochish uchun taqdim etilgan hujjatlarning amaldagi 
qonunchilikka muvofiqligi;
-
monopoliyaga qarshi choralar. 
Dastlab tashkil etilayotgan banklarning ustav kapitalida bank-
larning ishtirok etishiga yo‘l qo‘yilmaydi, xorijiy kapital ishtirokidagi 
banklar va shu’ba banklarni tashkil etish hollari bundan mustasno. 
Tashkil etilayotgan bankning ustav kapitalida bir aksiyadorning 
ulushi yigirma foizdan ortsa Markaziy bankdan oldindan rozilik 
olinishi lozim. Bir aksiyador yoki o‘zaro bog‘langan aksiyadorlar 
guruhining tijorat banki ustav kapitalidagi ulushi ustav kapitali 
umumiy miqdorining 25 foizidan ortiq bo‘lishi mumkin emas. 
Yangidan tashkil etilayotgan tijorat banklarining muassislari 
moliyaviy jihatdan barqaror bo‘lishlari lozim. Muassislarning 
moliyaviy barqarorligi quyidagi omillar bilan belgilanadi: 

balansning nolikvidligi; 

to‘lovga qobiliyatsizlik yoki bankrotlik; 

yuridik shaxs rasmiy ravishda bankrot deb e’lon qilinishidan 
qat’i nazar uning passivlari aktivlaridan oshib ketishi; 

yuridik shaxs taqdim etgan shaxs zarur hollarda ustav 
kapitalini oshira olmasligini ko‘rsatsa; 

bankda mulk sotib olinishi ko‘zda tutilishi natijasida bankka 
yoki uning omonatchilariga moliyaviy xavf solinishi mumkinligini 
ko‘rsatuvchi boshqa hollar ma’lum bo‘lsa. 
Tijorat banklarini tashkil etishda barcha shaxslar ham ishtirok 
etishi maqsadga muvofiq kelmaydi. Bunday shaxslar tarkibiga: 

bankrotlikka uchragan yuridik shaxsning sobiq rahbarlari, 
boshqaruvi va kuzatuv kengashi a’zolari yoki yirik ishtirokchisi va 
yuridik shaxsning bankrotligi ularning harakatlari oqibatida yuzaga 
kelganligi faktlari ma’lum bo‘lsa; 

---

269 

o‘zining ishbilarmonlik va shaxsiy xattiharakatida ishlarni 
noto‘g‘ri boshqarish va vijdonan yuritish mumkin emasligini 
namoyish qilgan shaxslar; 

offshor hududlarda ro‘yxatga olingan norezident yuridik 
shaxslar; 

davlat hokimiyati organlari, mahalliy boshqaruv organlari, 
jamoat birlashmalari, jamoat fondlari, byudjetdan tashqari fondlar, 
byudjet muassasalari va tashkilotlari, agar boshqa holat qonunlarda 
ko‘zda tutilmagan bo‘lsa. 
Yangidan tashkil etilayotgan tijorat banklari quyidagi ta’sis 
hujjatlarini Markaziy bankka taqdim etishi lozim: 
a) muassislar tomonidan imzolangan va ularning muhrlari bilan 
tasdiqlangan ta’sis shartnomasi;
b) muassis – aksiyadorlar yig‘ilishi tomonidan tasdiqlangan va 
bank Kengashi raisi tomonidan imzolangan bank ustavi; 
d) ta’sis yig‘ilishining bayoni. Bu hujjatda bankni tashkil etish, 
ustav kapitali miqdori, ustav va biznes – rejani tasdiqlash, bank 
Kengashi, taftish komissiyasi va boshqaruvini saylash to‘g‘risidagi 
qaror bo‘lishi lozim. 
Mustaqillikka erishgandan hozirgi kungacha bo‘lgan davrda turli 
mulk shaklidagi qator banklar tashkil etildi, ularning asosiy qismi 
mamlakatimiz moliya – kredit bozorida samarali faoliyat yuritib 
kelmoqda.
Mamlakatimizda bozor munosabatlarining takomillashuvi va 
iqtisodiy islohotlarning chuqurlashuvi natijasida ularning ayrimlarini 
maqomi o‘zgartirildi, ayrimlari boshqa banklarga qo‘shilib yoki 
umuman faoliyatini to‘xtatdi. 2018 yil 1 yanvar holatiga mamla-
katimizda jami 28 ta tijorat banklari tashkil etilgan bo‘lib, ularning 
uchtasi davlat banki, beshtasi xorijiy kapital ishtirokidagi qo‘shma 
banklar, 8 tasi xususiy banklar, qolganlari aksiyadorlik tijorat banklari 
hisoblanadi. 
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklar iqtisodiyotning muhim 
moliyaviy “qon tomirlari” hisoblanib, ularning faoliyatini tashkil etish 
va nazorat qilish mamlakatning tegishli qonun va me’yoriy hujjatlari 
asosida amalga oshiriladi.
Mamlakatimizda bu boradagi jarayon doimiy ravishda rivojlanib 
va takomillashib bormoqda. 

---

270