Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
14.2. Markaziy bankning mustaqilligini aniqlovchi
indekslar va ularning tavsifi 
Iqtisodiy adabiyotlarda Markaziy bankning mustaqilligi tushun-
chasi turli iqtisodchi olimlar tomonidan turlicha talqin etilgan. 
Massachusets texnologiya universiteti professori Stenli Fisher-
ning fikriga ko‘ra, Markaziy bank mustaqilligining 2 turi mavjud: 
-
instrumentlarni tanlashdagi mustaqillik; 
-
maqsadlarni tanlashdagi mustaqillik. 
V. Grilli 1991 yilda fanga Markaziy bankning siyosiy musta-
qilligi tushunchasini kiritdi. Uning fikriga ko‘ra, Markaziy bankning 
siyosiy mustaqilligi – bu Markaziy bank rahbariyatini tayinlash jarayo-
nini hukumatdan mustaqilligidir. 

---

244 
Ammo hozirgi davrda Markaziy bankning siyosiy mustaqilligi 
nafaqat Markaziy bank rahbariyatini tayinlash jarayonidagi mustaqil-
likni, balki pul-kredit siyosatini amalga oshirishdagi mustaqillikni ham 
o‘z ichiga oladi.
Ko‘pchilik iqtisodchi olimlar – (Maskiandaro, Tabellini, Tsuker-
man, Eyffinger, Shennaev va boshq.) tomonidan Markaziy bankning 
iqtisodiy mustaqilligini mavjudligi e’tirof etilgan. 
Markaziy bankning iqtisodiy mustaqilligi – bu Markaziy bank-
ning o‘z ixtiyoridagi mablag‘lar va instrumentlardan foydalanishda 
hukumatdan va davlat boshqaruv organlaridan mustaqilligidir.
Markaziy bankning mustaqilligini belgilovchi indekslar: 

Tsukerman indeksi; 

GMT (Grilli, Maskiandaro va Tabellinilar omonidan asos solin-
gan) indeksi; 

Eyffinger–Shaling indeksi. 
Tsukerman indeksi mustaqillikni tavsiflovchi 4 ta guruhga 
bo‘lingan 16 ta ko‘rsatkichlarni o‘zida mujassamlashtiradi. 
1.
Kadrlar siyosatini mustaqilligi; 
2.
Pul-kredit siyosatini ishlab chiqish; 
3.
Uning maqsadlari va davlat byudjetini moliyalashtirishni chega-
ralash. 
Har bir 16 ta ko‘rsatkich 0 dan 1 gacha belgilanishi mumkin.
GMT indeksi 2 qismdan iborat bo‘lib, MBning siyosiy va iqtisodiy 
mustaqilliligini belgilaydi. Har bir qism o‘zida indekslarni aks ettirib 
faqat 2 ta ko‘rsatkich bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda GMT indeksi 
MBning mustaqililigini baholash uchun ko‘plab ishlatilayotgan 
indeksdir, chunki uni hisoblash uchun etarli ma’lumotlarni olish 
mumkin bo‘ladi 
GMT indeksi bo‘yicha Markaziy bankning