Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
14.2. Markaziy bankning mustaqilligini aniqlovchi  
indekslar va ularning tavsifi 
 
Iqtisodiy  adabiyotlarda  Markaziy  bankning  mustaqilligi  tushun-
chasi turli iqtisodchi olimlar tomonidan turlicha talqin etilgan. 
Massachusets  texnologiya  universiteti  professori  Stenli  Fisher-
ning fikriga ko‘ra, Markaziy bank mustaqilligining 2 turi mavjud: 
-
 
instrumentlarni tanlashdagi mustaqillik; 
-
 
maqsadlarni tanlashdagi mustaqillik. 
V.  Grilli  1991  yilda  fanga  Markaziy  bankning  siyosiy  musta-
qilligi  tushunchasini  kiritdi.  Uning  fikriga  ko‘ra,  Markaziy  bankning 
siyosiy mustaqilligi – bu Markaziy bank rahbariyatini tayinlash jarayo-
nini hukumatdan mustaqilligidir. 

---

244 
Ammo  hozirgi  davrda  Markaziy  bankning  siyosiy  mustaqilligi 
nafaqat  Markaziy  bank  rahbariyatini  tayinlash  jarayonidagi  mustaqil-
likni, balki pul-kredit siyosatini amalga oshirishdagi mustaqillikni ham 
o‘z ichiga oladi.  
Ko‘pchilik  iqtisodchi olimlar –  (Maskiandaro, Tabellini, Tsuker-
man,  Eyffinger,  Shennaev  va  boshq.)  tomonidan  Markaziy  bankning 
iqtisodiy mustaqilligini mavjudligi e’tirof etilgan. 
Markaziy  bankning  iqtisodiy  mustaqilligi  –  bu  Markaziy  bank-
ning  o‘z  ixtiyoridagi  mablag‘lar  va  instrumentlardan  foydalanishda 
hukumatdan va davlat boshqaruv organlaridan mustaqilligidir.  
Markaziy bankning mustaqilligini belgilovchi indekslar: 

 
Tsukerman indeksi; 

 
GMT (Grilli, Maskiandaro va Tabellinilar omonidan asos solin-
gan) indeksi; 

 
Eyffinger–Shaling indeksi. 
Tsukerman  indeksi  mustaqillikni  tavsiflovchi  4  ta  guruhga 
bo‘lingan 16 ta ko‘rsatkichlarni o‘zida mujassamlashtiradi. 
1.
 
 Kadrlar siyosatini mustaqilligi; 
2.
 
 Pul-kredit siyosatini ishlab chiqish; 
3.
 
 Uning maqsadlari va davlat byudjetini moliyalashtirishni chega-
ralash. 
Har bir 16 ta ko‘rsatkich 0 dan 1 gacha belgilanishi mumkin.  
GMT indeksi 2 qismdan iborat bo‘lib, MBning siyosiy va iqtisodiy 
mustaqilliligini  belgilaydi.  Har  bir  qism  o‘zida  indekslarni  aks  ettirib 
faqat  2  ta  ko‘rsatkich  bilan  belgilanadi.  Hozirgi  vaqtda  GMT  indeksi 
MBning  mustaqililigini  baholash  uchun  ko‘plab  ishlatilayotgan 
indeksdir,  chunki  uni  hisoblash  uchun  etarli  ma’lumotlarni  olish 
mumkin bo‘ladi 
GMT  indeksi  bo‘yicha  Markaziy  bankning