Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Elektron  pullar. 
Banklarning  rivojlanishi,  o‘zaro  to‘lovlar  va 
hisob  –  kitoblar  hajmining  ortishi,  shuningdek,  texnika  va  texno-
logiyaning  takomillashuvi  natijasida  XX  asrning  ikkinchi  yarmidan 
elektron  pullar  vujudga  keldi.  Elektron  pullarning  to‘lov  instrumenti 
bo‘lib – plastik kartalar hisoblanadi. 
Plastik  karta  –  bu  pullarni  naqdsiz  ko‘rinishda  ko‘chirish  yoki 
naqd  pul  ko‘rinishda  olish  imkoniyatini  beradigan,  banklar  va  boshqa 
kredit  muassasalari  tomonidan  chiqarilgan  nomli  to‘lov  hujjat 
hisoblanadi.  
Plastik  kartalar  bank  tizimi  va  undan  foydalanuvchilar  uchun 
qulaylik jihatlari juda ko‘p. Xususan: 
 –  kishi  1,  2,  3  mln  so‘mni  hamyonida  olib  yurolmaydi,  lekin 
plastik kartada bunday muammo mavjud emas; 
 –  hamyoningizdagi  pulni  yo‘qotsangiz  yoki  unutib  biror  joyda 
qoldirsangiz  ularni  begona  shaxs  foydalanishi  mumkin,  lekin  plastik 
kartalardan 
begona 
shaxslarni 
foydalanish 
imkoniyati 
juda 
chegaralangan. Chunki ularning maxsus paroli mavjud, shu bilan birga, 
plastik kartani yo‘qotgan shaxs zudlik bilan bankka xabar bersa uning 
hisobraqamlari bo‘yicha to‘lovlarni to‘xtatib qo‘yish mumkin; 
 –  banklar  naqd  pullarni  tashish,  saqlash,  ularning  hisobini 
yuritish  va  mijozlarga  berish  kabi  qo‘shimcha  mehnat  va  sarf 
xarajatdan forig‘ bo‘ladi; 
 –  banklar  depozit  siyosatidan  kelib chiqib  foydalanuvchi  plastik 
kartadagi  vaqtinchalik  foydalanmay  turgan  qoldiq  summalariga 
qo‘shimcha foiz to‘lashi mumkin. 

---

35 
O‘zbekistonda  plastik  kartochkalarni  joriy  qilish  bo‘yicha 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qator 
qarorlari  qabul  qilindi.  Xususan,  O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 
Mahkamasining 2004 yil 24 sentyabrdagi “Plastik kartochkalar asosida 
hisob  –  kitob  qilish  tizimini  yanada  rivojlantirish  chora  –  tadbirlari 
to‘g‘risida” 445–sonli Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2006 yil 3 avgustdagi “Plastik kartochkalar asosida naqd pulsiz hisob – 
kitob tizimini yanada rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora – tadbirlar 
to‘g‘risida”gi PQ – 433 – sonli va 2010 yil 19 apreldagi “Bank plastik 
kartochkalaridan 
foydalangan 
holda 
hisob 
–  kitob  tizimini 
rivojlantirishni  rag‘batlantirish  bo‘yicha  qo‘shimcha  chora  –  tadbirlar 
to‘g‘risida”gi PQ – 1325 – sonli qarorlari shular jumlasidandir. 
Hozirgi  kunda  barcha  tijorat  banklari  o‘z  plastik  kartochkalariga 
ega bo‘lib, ularning soni yildan – yilga ortib bormoqda. 
O‘zbekiston  tijorat  banklari  tomonidan  joriy  etilgan  plastik 
kartalar  bilan  hisob  –  kitoblar  samaradorligini  yanada  oshirish 
maqsadida: 
–  savdo  nuqtalarida  plastik  kartalar  bilan  hisob  –  kitoblarni 
amalga oshirish uchun terminallarni ko‘paytirish;  
 –  ish  haqi  va  unga  tenglashtirilgan  mablag‘larni  plastik 
kartalarga o‘tkazish jarayonini yanada takomillashirish; 
 –  barcha  bank  bo‘limlari  boshqa  banklarning  plastik 
kartochkalari bo‘yicha ham naqd pullarni yechшlishini ta’minlash kabi 
ishlarni yo‘lga qo‘yish lozim.