Toshkent kimyo-texnologiya instituti

Kompetensiya asosida yotuvchi psixologik komponentlar. Bo’lajak 
o’qituvchining 
kasbiy 
kompetensiyasining 
shakllanishida 
psixologik 
komponentlaming  roli  ham  kattadir.  Buriday  komponentlarpedagogning  kasbiy 
kompetenligini shakllanishiga u yoki bu darajada ta ’sir ko’rsatadi. 
Qiziqish.  Qiziqish  deyilganda  odamning  u  yoki  bu  narsaga  qaratilgan  faol 
bilish  faoliyati  tushuniladi.  Kasb  egallashga  nisbatan  olinganda  qiziqishlar  -  bu 
kishining  muayyan  mehnat  sohasiga  ijobiy  munosabati,  uning  bilishga  va  faoliyat 
ko’rsatishga  bo’igan  intilishidir.  Qiziqishlar  o’zining  mazmuni,  ko’lami,  uzoq 
davom etishi va teranligiga qarab bir-biridan farq qiladi. Qiziqishlarning mazmuni 
va  ko’lami  odamning  biiim  darajasini  hamda  har  narsaga  qiziquvchanligini  aks 
ettiradi. Qiziqishlarning teranligi va uzoq vaqt davom etishi ularning barqarorligini 
ko’rsatadi. 
Qiziqishlar  o’z  rivoji  mobaynida  bir  nechta  bosqichdan  o  ’tadi.  Dastlab  ular 
vaqtincha, epizodik xarakterda bo’ladi hamda muayyan bir narsaga nisbatan ijobiy 
munosabalda namoyon bo’ladi. Bunday qiziqishlar rivojlantirib borilmasa, ular tez 
orada  susayib  ketadi  yoki  mutlaqo  so’nadi.  U  yoki  bu  narsaning  chuqur  va 

---

KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
182
 
muntazam  ravishda  o’rganib  borilishiga,  mehnat  faoliyatinir.g  qiziqilgan  sohasiga 
sinchkovlik  biian  kirishib  ketilishiga  qarab  qiziqishlar  mustahkanilanib,  kuchayib 
borishi va asta-sekin barqaror qiziqsshga aylanib qolishi mumkin. 
Mayllar.  Qiziqishlar  o  ’sib.  rivojlanib  borib,  mayiga  –  kishining  muayyan 
faoliyat  bilan  shug’ullanishga  bo’lgan  intilishiga  hamda  mazkur  faoliyat  turiga 
rnuvofiq  keladigan  mahorat  vg  malakasini:  takomillashtirib,  doimiy  ravishda  o  ’z 
bilimini oshirib borish uchun ko’nikmasiga aylanadi. 
Agar  qiziqishlar  “bo’lishni  istayman”  degan  formula  bilan  ifodalanadigan 
bo’isa,  mayllar  -  “bajarishni  istayman”  degan  formula  bilan  ifodalanadi.  Faohyat 
ko’rsatish  mobayntda  kishining  mayllari  nafaqat  namoyon  bo’libgina  qolmay,  shu 
bilan  birga  uning  mayllari  shakllanib  ham  boradi.  Faqat  turli  yunalishda  olib 
borilgan  jo’shqin  faoliyatgina  kishiga  o  ’z  mayllarini  bilib  olish  va  sinab  ko’rish 
jmkonini beradi. 
Qobiliyatlar.  Qobiliyatlar    qiziqish  va  mayllar  bilan  mahkam  bog’liq  boladi 
hamda  odamning  kasbga  layoqatini  korsatuvchi  bog’lamningajralmas  qismi 
hisoblanadi.  Ya’ni,  odamning  biror  faoliyat  sohasida  muvaffaqiyat  qozoni  shiga 
yordam  beradigan  bar  qanday  individual  psixologik  xususiyatni  qobiliyat  deb 
hisoblash mumkin. Pedagogik qobiliyat - pedagogning pedagogik faoliyatga va shu 
faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug’ullana olishini, shuningdek, pedagogik jarayonni 
tashkil etish va boshqara olishini ifodalovchi qobiliyat. 
Hamma  uchun  zarur  bo’lgan  umumiy qobiliyatlar (masalan,  ijodkorlikka 
bo’lgan qobiliyat) yoki ju d a k o ’p kasblar va faoliyat turiari uchun zarur b o ’igan 
qobiliyatlar  (tashkilotchilik  qobiliyatl  ari),  ay  rim  kasblar  yoki  nisbatan  tor 
doiradagi kasblar uchun muhim hisoblangan 
Maxsus qobiliyatlar bo’ladi,  chizmalarga  qarab  murakkab  buyumlar 
tayyorlaydigan kishilar uchun esa jismlarning fazodagi holatini tasavvur qila olish 
qobiliyati yoki odam qomatiga qarab unga qanday bichimdagi va rangdagi kiyimlar 
mos  kelishini  yaxshi  bilmog’i  kerak.  Har  qanday  kasbda  ham  umumiy  va  maxsus 
qobiliyatlar birga qo’shilib kelgan taqdirdagina ishning muvaffaqiyati ta’minlanishi 
mumkin. 
Qobiliyatlarning turlari va belgilari. Texnik qobiliyat- texnikani egallashga va 
texnika  fanlarini  o  ’zlashtirishga  bo’lgan  qobiliyat.  Belgilari:  texnikaga,  texnika 
iqtisodiyotiga  bo’lgan  qiziqish,  mashina  va  stanoklarda  asboblar  bilan  ishlashga 
intilish, fizika, ximiya, matematika, chizmachiiik va shu kabi fanlarni muvaffaqiyat 
bilan  o  ’zlashlirish.  Matematik  qobiliyat-  ftkrlashning  matematik  metodlarini 
egaliash  qobiliyat.  Belgilari;  matematikaga  bo’lgan  qiziqish,  mantiqiy  fikrlash, 
tahlil  qilish  va  umurmlashtirish  qobiliyati,  matematik  bilimlarni  muvaffaqiyatli 
egallash  va  shu  kabilar.  O’qituvchining  kasbiy  kompetensiyasi  bazasi  shundan 
iboratki,  ta’limiy,  rivojlantiruvchi  muhitni  tashkii  qila  oiishi  ko’nikmasiga  ega 
bo’lish kerakki, ta ’lim oluvchilarda bilim, ko’nikma malaka shakllantirish. Ta’lim 

---

KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
183
 
jarayoni shunday tashkil etilishi lozirnki, bunda ta ’iim oluvchilarda qiziqish ortsin, 
shu  bilan  birga  o’ylash  va  munozara  yuritish,  dolzarb  savol  qo’ya  olish,  mustaqil 
tafakkurni  shakllantirish,  g’oyalar  yaratishga  o’rgatish,  turli  xil  nuqtai  nazarlarni 
aytish ko’nikmasini shakllantirish 
Kasbiy kompetenlik kasbiy-pedagogik ko’nikmalarning shaklanganlik darajasi 
bilan baholanadi). Pedagogning kasbiy faoliyatida egallagan asosiy funksiyalaridan 
kelib chiqib quyidagi kasbiy-pedagogik ko’nikmasini  ajratib ko’rsatish mumkin: 
-  gnostik  (bilish)  ko’nikmalar  -  umumkasbiy,  ishiab  chiqarish  va  psixo-
pedagogik  bilimlarni  egallash  jarayonida  orttirilgan  ko’nikmalar  yangi 
ma'lumotlarni olish, ulardan asosiylarini ajrata olish, shaxsiy pedagogik tajribasini 
umumlashtirish va tizirmlashtirish jarayonida  qo’llanilishi nazarda tutiladi; 
-  didaktik  ko’nikmalar  -  umumpedagogik  ko’nikmalar  aniq  maqsadi 
o’qitishni,  o’qitishning  metodlari,  shaklari  va  vositalarini  tanlashni,  pedagogik 
vaziyatlami  loyihalashni,  o’quv  materiallarinn  tushuntirishni,  texnologik  va  ishlab 
chiqarish jarayonlarini namoyish qilishlarini  aniqlaydi; 
-  tashkiliy-metodik  ko’nikmalar  -  o  ’quv-tarbiya  jarayonini  amalda  qo’llay 
bilishi,  o  ’qishga  motivatsiyasini  shaklantirishi,  ta’lim  oluvchilarni  o'quv-kasbiy 
faoliyatini tashkiltashtirishi, 
-  komunikativ-rejissyorlik  ko’nikmalar  -  pedagogik  rejissura  sohasida 
ekspressivlik.  notiqlik,  har  qanday  vaziyatlardan  chiqa  olishlik  umumpedagogik 
ko’nikmalari;