Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 5-ma’ruza oziq-ovqat oqsillari, tuzilishi, tarkibi va katalitik xususiyatlari

Oqsillarning  ozuqaviy  qiymati. 

Oqsil  -  inson  ozuqasining  muhim 

komponentidir. Ozuqaviy oqsilning asosiy manbalari bo‘lib, go‘sht, sut, baliq, donni 

qayta ishlash mahsulotlari, non va sabzavotlar hisoblanadi. 

Insonning oqsilga bo‘lgan talabi uning yoshiga, jinsiga, mehnat faoliyatining 

turiga bohliq bo‘ladi. Katta yoshdagi sohlom  kishi organizmiga kelib tushadigan 

---

oqsil miqdori bilan parchalanishda hosil bo‘ladigan mahsulotlar miqdori o‘rtasida 

balans  (muvozanat) mavjud bo‘lishi  kerak. Oqsillar almashinishini baholash uchun 

azotli balans tushunchasi kiritilgan. O‘rta yoshli sohlom kishi organizmida  azotli  

muvozanat  mavjud,  ya’ni,  ovqat  oqsillari  bilan  olingan  azot  miqdori  ajralib 

chiqadigan  azot  miqdoriga  teng.  Yosh    o‘suvchi    organizmda    oqsil  massasi  

to‘planib boradi,  organizm uchun kerakli bir qator birikmalar hosil bo‘ladi. Shuning 

uchun  azotli  balans  musbat  bo‘ladi  va  ovqat  bilan  organizmga  kiradigan  azot 

miqdori  organizmdan  chiqariladigan  azot  miqdoridan  ko‘p  bo‘ladi.  Yoshi  uluh 

kishilarda, hamda ayrim kasalliklar bilan ohrigan bemorlarda ovqatlanish rasionida 

oqsillarning,  almashtirib  bo‘lmaydigan  aminokislotalarning,    vitaminlarning, 

mineral  moddalarning    yetishmasligi    manfiy  azotli  balans  bo‘lishiga,  ya’ni, 

organizmdan chiqadigan azot miqdorining unga kiradigan miqdoridan oshib  ketishi 

kuzatiladi.  Manfiy  azot  balansining  uzoq  davom  etishi  organizmni  halokatga  olib 

keladi. Oqsilli almashinishga oqsillarning biologik qiymati va ularning ovqat bilan 

tushadigan miqdori ta’sir qiladi. 

Oqsillarning  biologik  qiymati  aminokislotali  tarkibning  balanslanganligi  va 

oqsillarning ovqat hazm qilish trakti fermentlari ta’siriga uchrashi bilan belgilanadi. 

Inson organizmida oqsillar aminokislotalargacha parchalanadi,  ularning bir 

qismi  (almashinadigan)    yangi  aminokislotalar,  yaratish  uchun  qurilish  materiali 

bo‘lib  hisoblanadi.  Biroq  8  ta  almashinmaydigan  aminokislotalar  mavjud  bo‘lib,  

ular  katta  yoshli  kishilar  organizmida  sintezlanmaydi  va  faqat  ovqat  bilan 

organizmga  tushadi.  Inson  organizmini  yetarli  miqdorda  aminokislotalar  bilan 

ta’minlash - oqsilning ovqatlanishdagi asosiy funksiyasidir. Ovqat oqsilida nafaqat  

almashinmaydigan  aminokislotalarning  tarkibi  balanslangan  bo‘lishi  kerak,  balki 

almashinmaydigan  va  almashinadigan    aminokislotalar  ma’lum  nisbatda  bo‘lishi 

kerak,    aks  holda  almashinmaydigan  aminokislotalarning  bir  qismi  maqsadsiz  

sarflanadi. 

Aminokislota  tarkibi  bo‘yicha  oqsilning  biologik  qiymati  uni  «ideal» 

oqsilning aminokislotali tarkibi bilan solishtirish paytida baholanishi mumkin.  

Yoshi  katta  kishilar  uchun  "ideal  oqsil"  sifatida  FAO/VOZ  Komitetining 

aminokislota shkalasidan foydalaniladi (3-jadval). 

 

 

 

 

 

3-jadval