Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

Qo‘shimcha  materiallar.    Natriy  gidroksid  (NaOH)  yoki  –  kaustik  soda,  zavodga 
qattiq holda temir barabanlarda, (92-96 % li ) yoki suyuq holda sisternalarda (42-43% 
li ) keladi.  
Natriy karbonat (Na
2
CO
3
)  yoki kalsinatsiyalangan soda. Zavodga qattiq holda  (91 – 
96% li ) keladi.  
Natriy xlor (NaCl) tovar nomi – osh tuzi, qattiq holda keladi (92-98 %li). 
Bo‘yoqlar  –  atir  sovunni  bo‘yash  uchun  ishlatiladi.  Bu  maqsadda  suvda,  yog‘da 
eriydigan bo‘yoqlar va pigmentlardan foydalaniladi. 
Suvda  eriydigan  anilinli  bo‘yoq  sifatida  kizil  rodamin  C
18
H
31 
O
3
  N
2
  C1;  sariq 
rangli  metanil  (C
18
H
14
O
8
N
3
Na)  qizil-ko‘k,  flyuoreatsein  (limonli)  jigar  rang 
(C
20
H
10
O
5
Na
2
)  lar  ishlatiladi.  Suvda  eriydigan  bo‘yoqlar  qisman  rangsizlanadi  va 
sovun  ko‘pigini  bo‘yaydi.  Shuning  uchun  keyinchalik  yog‘da  eriydigan  bo‘yoqlar 
(kizil  J  va  S  markali,  sarik  J  markali)  va  suvda  eriydigan  (sariq,  ko‘k,  yashil, 
jigarrang) bo‘yoqlar taklif qilindi. Bo‘yoqlar suvdagi eritma konsentratsiyasi 0,5% li 
holida 1t sovunga 10- 270 g gacha  sovunni turiga qarab qo‘shiladi. 
Oq atir sovun ishlab chiqarishda uning rangini yaxshilash, qattiqligini oshirish 
uchun unga, sink yoki titanli belila 1t ga 2-10 kg gacha qo‘shiladi. 
Xushbo‘y  hid  beruvchi  moddalar  (aromatizatorlar)  yaxshi  hid  bo‘lishi  uchun 
qo‘shiladi. Ular har xil xushbo‘y atir-upa kompozitsiyalarni, tabiiy (efir moylari) va 
sintetik  moddalarni  aralashmasidan  buket  shaklida  tayyorlanadi.  Xushbo‘y 
moddalardan 1t sovunga 5-15 kg atirofida qo‘shiladi. 
Oksidlanishga  qarshi  moddalar  –  bular  sovunlarni  oksidlanish  va  yomon  bo‘lib 
qolishidan  asraydigan  moddalardir.  To‘yinmagan  yog‘  kislotalarini  oksidlanish 
natijasida  sovunning  hidi  va  rangi  o‘zgaradi.  Oksidlanishga  karshi  ishlatiladigan 
moddalar: sifatida natriy silikat (Na
2
O n SiO
2
), limon kislotasi ishlatiladi. 
Qayishqoq  moddalar  (plastifikatorlar)  sovunni  mo‘rtlikdan  asraydi  va  uni 
plastikligi  va  elastikligini  ta’minlaydi.  Stabilizatorlar  –  xushbo‘y  moddalarni 
barkarorligini va sovun ko‘pigini chidamliligini oshiradi. 
Oksidlanishga  qarshi  va  sovunni  qayishqoq  qiladigan  (plastifikator)  preparatlar 
mavjud:  bular  «Antal  P-2»  va  «Plastibol-9»  Tarkibi:  «Antol  P-2»  niki  –  natriy 
karboksimetilsellyuloza,  limon  kislotasi,  oksibenzoy  kislotasini  metil  efiri, 
polietilenglikol. 
«Plastibol-9» – dietanolamin, bor, benzoy, oksibenzoy va vino kislotasini natriyli tuzi. 
Moylaydigan qo‘shimchalar terini yog‘sizlanishdan saqlaydi. Buning uchun lanolin -  
tozalangan jun yog‘i, spermatset-hayvon yelimi, glitserin va boshqalar ishlatiladi. 
 

---

 
148 
Dezinfeksiyalovchi  qo‘shimchalar  sovunlarni  antiseptik  xususiyatlarini  kuchaytiradi. 
Bular:  geksoxlorofen  (gigienik  sovuni),  fenol  (karbal  sovuni),  bor  kislotasi  (bolalar 
sovuni). 
Profilaktik  davolovchi  moddalar  teri  kasalligiga  karshi  ishlatiladi.  Ularga:  xlorofil-
karotin  pastasi  (Lesnoe»  sovuni),  xna  (Gayane),  oltingugurtli  selen, (Sulsenli  sovun) 
berestinli deget (Degtyarli sovun) kiradi.