Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"


Og‘zaki nutq xususiyatlari sifatida  quyidagilarni ko‘rsatsa bo‘ladi



Download 7,27 Mb.
Pdf ko'rish
bet198/636
Sana02.07.2021
Hajmi7,27 Mb.
#107015
1   ...   194   195   196   197   198   199   200   201   ...   636
Bog'liq
9f271df388 1585767174

   Og‘zaki nutq xususiyatlari sifatida  quyidagilarni ko‘rsatsa bo‘ladi: 

 

 1.  Og‘zaki  nutq  tezkorlik    bilan    (avtomatik    tarzda)    amalga  oshadi.  Tushunchalar 



bilan  "uning  libosi"  bo‘lgan  so‘z    birgalikda  "yashin  tezligida"  tilga  kela  boshlaydi.  Ba’zan  

tushunchani    ifodalovchi  so‘zni  o‘sha  tezlikda so‘zlovchi  topa  olmay    qoladi.    Unga    yaqin 

yoki  o‘ylangan  tushunchani  ifodalay  olmaydigan  so‘zlarni  ishlatib    yuboradi.  Natijada, 

aytilgan  nutq  (gap,  gaplar)  ko‘zlangan    maqsadni  (fikrni)  to‘liq      ro‘yobga  chiqarmaydi. 

Bunda  tinglovchi  ham  so‘zlovchi ham zarar ko‘radi. 

          2. Og‘zaki nutqda so‘z birikmalari va gaplarning modellari aytilmoqchi bo‘lgan fikrga 

monand  holda    tezkorlik    bilan    tanlanadi.  Gap  qurilishini,  modellarini  aql  nazorat  qilib 

boradi.  Fikrni  aytilganlarni ushlab ko‘rgan holda rivojlantirishga to‘g‘ri keladi. Agar xotira 

ozgina  "dangasalik"  qilsa,    gap    tuzilishi,    so‘z    birikmalari  o‘zaro  mantiqan  va  grammatik 

bog‘lanmay  qoladi.  Chunki  yangi  qism  avvalgi  qism  unutilgani  uchun    u    bilan    moslasha  

olmaydi.    Masalan,  "Ustoz,  sizni...xalq  oldida    qilgan    ulkan    xizmatlaringizdan    biz 

minnatdormiz!". Misolda so‘zlovchi nutqning "Ustoz, sizni..."  qismini aytgandan so‘ng uni 

qanday  rivojlantirish  ustida  qilgan    mulohazasi  jarayonida  avvalgi  qismini,  avval  o‘ylangan 

modelni    unutib    qo‘ygan.  Shu  sababli  tushum  kelishigida    kelgan    so‘z    keyingi    qismlar  

bilan grammatik va mantiqan bog‘lanmay qolgan. 

     3. Og‘zaki nutq tahrir imkoniyatidan mahrum. U  qanday  shaklda borliqga kelgan bo‘lsa, 

shundayligicha tinglovchiga havola kilinadi. 

     4.  Og‘zaki  nutqda,  odatda  muloqot  uchun  eng  zarur    narsalargina  zuhur  etiladi.  Bu  bir 

tomondan  vaqt  iqtisodi  bilan,  ikkinchidan  nutqni  kuchli  tejash  bilan  bog‘liq.  Shunga  ko‘ra 

unga  uzundan-uzoq  kirish,    keng  izohlar  kam  uchraydi.  Aksincha,    hodisalarning,  

narsalarning  o‘zaro  bog‘liqlik  darajalari,  ularning  tinglovchi  va  so‘zlovchiga    ravshanligi 

darajasi  hisobga  olinadi.  Faqat  zarurat  his    etilgandagina    avvaldan  ma’lum  narsalarga  izoh 

beriladi. 

     5. Og‘zaki nutq so‘z boyligi jihatidan  yozma  nutqqa  nisbatan ancha kambag‘al bo‘ladi. 

Unda  bir  xil  so‘zlar  bir  xil  shakllar  bir  qadar  ko‘proq  takrorlanadi.  Bu  hol  til  vositalarini 

tanlash,  qiyinchiliklar bilan bog‘liqdir. 

     6. Og‘zaki nutqda so‘zlovchining faol  nutqiy  harakati  to‘xtam (pauza) ohang, urg‘u, turli 

xil imo-ishoralar  fikrning  tinglovchiga yetib borishida ahamiyat kasb etadi. 

     7. Og‘zaki nutq tilning noverbal vositalari: turli mimika va jestlar yordamida ifodalanish 

imkoniga ega. 

 

1-mashq. Gazeta yoki jurnaldan ijtimoiy mavzudagi maqola bilan unda bosilgan badiiy ijod 

namunasini solishtiring va uslubiy farqlarini tushuntiring. 

 

2-mashq. Ko‘chiring. Gaplarning qaysi uslubga xosligini ayting. 



140 

 

1.To‘xtavoyim  tuhmatga  uchradi,  o‘rgilay.Bolaginamning  xusumatga  yo‘liqqaniga  qandoq 



chidayman.  (O‘.H).  2.Hiylagar  oy,  sehirgar  dilbar,  Solib  qo‘yding  yodimga  kimni?  (H.O). 

3.Bu  Farhod  tog‘idan  cho‘zilgan  simdir,  Har  bitta  tomirda  o‘n  ming  kilovatt.(G‘.G‘).4.  Ha, 

biz  o‘rta  va  keksa  avlod  farzandlarimizga    yaxshi  o‘rnak  ko‘r-satishimiz,  xalq  an’analariga 

bo‘lgan hurmatni mujassam etib ularga o‘zimiz ham rioya qilishimiz darkor.(Gazetadan). 




Download 7,27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   194   195   196   197   198   199   200   201   ...   636




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish