Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

 

Topshiriq.

 Matnlar mazmunini o‘zbek tilida so‘zlab bering. 

 

GRAMMATIKA:  O‘ZBEK TILIDA SO‘Z YASALISHI.  ASOS VA 

QO‘SHIMCHALAR IMLOSI 

 

O‘zbek tilida so‘z yasalishi va so‘z yasash usullari

 

1.

 

Tub va yasama so‘z haqida tushuncha 

2.

 

O‘zbek tilida so‘z yasalish; so‘z yasash usullari 

3.

 

So‘zlarning tuzilishi jihatdan turlari 

 

 O‘zbek tili lug‘at tarkibidagi (shuningdek, nutqimizda qo‘llanadigan) so‘zlar dastlab 

tub 

va yasama

 so‘zlarga bo‘linadi. 

 Masalan: paxta-tub so‘z, paxtakor esa yasama so‘z; bug‘doy, rang so‘zlari alohida-alohida 

olinganda tub so‘zlar, ammo bug‘doy rang (rangning bir turi)-yasama so‘z; tog‘-tub so‘z, ammo 

tog‘ma-tog‘  yasama  so‘z;  besh,  o‘n  tub  so‘zlar,  o‘n  besh  yasama  so‘z;  qo‘l,  so‘zlari  alohida-

alohida tub so‘zlar sanalsa, qo‘l qo‘ydi yaxlit holda yasama so‘z hisoblanadi. 

 So‘z yasovchi affiksi bo‘lmagan so‘zlar tub so‘z deyiladi. 

 Ma’lum bir so‘z negizida ma’no jihatidan (ba’zan ham ma’no, ham grammatik jihatdan) 

undan farqlaydigan yangi so‘z (yangi leksik birlik) hosil qilish so‘z yasash deyiladi, qiyoslang: 

ish- ishchan, jon-jonlandi, oq-oqla, g‘alla-g‘allazor. 

Hozirgi o‘zbek tilida so‘z yasash usullari quyidagilardir: 

1)

 

affiksatsiya usuli; 2) kompozitsiya usuli 

---

39

 

 

 

 

O‘zbek  tilida    asosan  affiksatsiya  (yoki  morfologik)    va  kompozitsiya  (yoki  sintaktik) 

usullari bilan so‘z yasalishini ko‘rish mumkin.  

O‘zakka  so‘z  yasovchi  qo‘shimcha  qo‘shish  orqali  yangi  leksik  birlik  hosil  qilish 

affiksatsiya 

usuli bilan so‘z yasashdir. 

 Masalan: mevali daraxt, serhosil yer kabi birikmalardagi mevali, serhosil yasama so‘zlar 

bo‘lib, ular meva o‘zagiga-li, hosil o‘zagiga ser-affikslarini qo‘shish orqali yasalgan so‘zlardir.