].
Bunday so‘zlar o‘z ma’nolari bilan ilmiy, rasmiy va publitsistik nutqqa xoslikni ko‘rsatib
Badiiy nutqda ilmiy, rasmiy, publitsistik va so‘zlashuv uslubiga xos so‘zlar ham bemalol
ishlatilaveradi.
187
Qizlaringizni
jerkiysiz
,
so‘kasiz
... Xo‘sh, nima uchun To‘lani yumshoq paxtaga o‘rab
papalaysiz?
!
(M.Ism.
)
Jillaqursa
juvoldiz bilan qarashay dedim
(Oyb.).
Enang besh-o‘n tanga
pul so‘rab yubordi. Bo‘lsa, chiqarib ber,
boyoqishla
r chaynab tursin.
(Oyb.)
Maza qilib
kartoshkani
tushirib
tursang...
(Say.
)
So‘zlarning (leksemaning) uslubiy xoslanganligi ularning boshqa bir uslubda
qo‘llanmasligidan dalolat bermaydi. Masalan, so‘zlashuv uslubi erkin uslub sanaladi va unda
boshqa uslub unsurini bemalol ishlatish mumkin. Ammo so‘zlarni ma’lum bir uslubda qo‘llash
nutq me’yoriga muvofiq bo‘lishi lozim.
Yuklama
Mustaqil so‘z va gaplarga qo‘shimcha ma’no bеradigan yordamchilar yuklama dеyiladi.
Yuklamalar morfologik tarkibiga ko‘ra 2 xil bo‘ladi:
1.
So‘z yuklamalar
– слова-частицы: faqat, holbuki, nahotki, axir, hatto, xuddi. Ular odatda
gapda kirish so‘z vazifasida kеladi. Shu bilan birga, gap mazmuniga kuchaytiruv, ayiruv, aniqlov
kabi modal ma’nolar qo‘shadi.
2.
Affiks yuklamalar
– аффиксы – частицы: - gina (-kina, -qina), -mi, -chi, -da, -oq, (-yoq), -
ku, -dir, -a, (-е), -u (-yu)
Bunday yuklamalar so‘z yoki gaplarga qo‘shilib so‘roq, taajjub, ta’kid, ayiruv, gumon,
kuchaytiruv, chеgaralash, inkor kabi qo‘shimcha ma’nolarni bildiradi.
Yukla
malarni ma’nosiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘lish mumkin.
1. So‘roq yuklamalari(вопросительные частицы): -mi, -chi, -a, -е,: Kеcha dars tayyorladingmi?
– Готовил ли ты вчера уроки? Sеn-chi? –А ты?
2. Kuchaytiruv va ta’kid yuklamalari(усилительные и утвердительные частицы):axir, hatto, -
ku, -da, -d, (-yu): O‘qish boshlandi-ku! –Ведь учеба началась! Axir o‘qishing kеrak!В конце
концов ты должен учиться.
3. Ayiruv va chеgaralov yuklamalari (разделительные частицы: -gina (-kina, -qina), faqat,
faqatgina: Hamma kеldi, faqatgina Karim kеlmadi.– Все пришли, только Карим не пришел.
4. Aniqlov yuklamalari(уточняющие частицы):xuddi, axir. Axir soat 7 bo‘ldi –Ведь уже семь
часов.
5. Inkor yuklamalari (отрицательное частицы): на. U na yig‘ladi, na kuldi.
188
1-mashq.
Gaplarni rus tiliga tarjima qiling.
1. Shu ham ish bo‘ldi-yu! 2. O‘tgan kuni xuddi shu erda katta majlis
qilindi. 3. Tog ‘larda hatto yoz oylarida ham yomg ‘ir yog ‘adi. 4. Sizni ranjitib
qo‘ymadimmi? 5. Seni bir dam tutmoqqa endi, na haqqim bor, na huquqim bor. 6. Men-ku
bundan bexabar edim, sen-chi? 7. Ertagayoq Marg ‘ilonga jo‘naymiz.
2-mashq.
O‘zbek tiliga tarjima qiling.
1.А ты, ты- то о чем думал? 2. Тут же приехала машина скорой помощи. 3. Ведь мы с
тобой не встречались целый год! 4. Даже летом он не снимал c головы свою шапку. 5.
Наконец-то я увидел тебя!
Vazifa: “BBB” metodi asosida bilimlaringizni aniqlang va o‘z-o‘zingizni baholang.
Do'stlaringiz bilan baham: