Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"


Uslubiy xoslangan so‘zlar



Download 7,27 Mb.
Pdf ko'rish
bet268/645
Sana07.01.2022
Hajmi7,27 Mb.
#326969
1   ...   264   265   266   267   268   269   270   271   ...   645
Bog'liq
Toshkent kimyo-texnologiya institiuti tasdiqlayman

       Uslubiy xoslangan so‘zlar 

 

 

 



Uslubiy xoslangan so‘zlar. 

Uslubiy xoslangan so‘zlar (leksika)ni uchga bo‘lish mumkin: 

a) 

kitobiy leksika

; b) 


badiiy leksika

; v) 


so‘zlashuv leksikasi

 



Ilmiy, rasmiy va publitsistik leksikaga  mansub  birliklar umumlashtirilib, 

kitobiy leksika

 

deb yuritiladi:  



1)

 

ilmiy  leksikaga  oid  so‘zlar:  [



integral

],  [


meridian

],  [


tangens

],  [


olmosh

],  [


bo‘lish

], 


[

ko‘paytirish

];  


2)

 

rasmiy  leksikaga  oid  so‘zlar:  [



bayonnoma

],  [


buyruq

],  [


farmon

],  [


qo‘mita

],  [


sessiya

], 


[

tashkilot

]; 


3)

 

publitsistik    (ommaviy)  leksikaga  oid  so‘zlar:  [



tinchliksevar

],  [


mafkura

],  [


ilg‘or

], 


[

ittifoq

], [


jahon

], [


afkor

].  


 

Bunday so‘zlar o‘z ma’nolari bilan  ilmiy, rasmiy va publitsistik nutqqa xoslikni ko‘rsatib 

turadi. 

 

Badiiy leksikaga

 «badiiy nutqqa xos» ma’no mavjud bo‘lgan, badiiylik bo‘yog‘iga ega 

bo‘lgan  so‘zlar  kiradi: 



Mehnat bilan topadi 

iqbol  

(Yo.Mirz.). 



Uning odobida, uning xulqida, 

insoniy 

kamolot

 mavjud, barqaror 

 (Uyg‘.). 



Tabiatan serzavq va har narsaga qiziquvchi bo‘lgan 

Sodiq uchun har hunar zavq 

baxsh etar

, ko‘nglini ko‘tarar, sog‘lig‘ini saqlardi

  (Shuhr.). 



Kundan kunga yashnamoqda 

ko‘rking, jamoling

.

 

Bahorning fikri bulut bosgan osmonday 



qorong‘ilashdi-yu, ko‘z oldini tuman 

chulg‘adi. 

(Sh.Rash.) 



Ko‘klam

 har yilgidan erta keldi. 

Fusunkor jamoli 

bilan hamma yoqni 

go‘zallikka chulg‘adi

.

(Gazetadan). 



 

Badiiy nutqda ilmiy, rasmiy, publitsistik va so‘zlashuv uslubiga xos so‘zlar ham bemalol 

ishlatilaveradi.  

 

So‘zlashuv leksika

siga oddiy so‘zlashuv nutqiga xos, erkin muomalada qo‘llaniladigan, 

adabiy  til  uchun  me’yor  bo‘lmagan  so‘zlar  kiradi



[

ketvorgan

]

[

po‘rim

]

[

qittay, andak

]

[

mullajiring

],  [

kallavaram

]  kabi.  Misollar: 



Shomahdiyevning qilig‘i ma’lum: jahli chiqib bir 

sannab ketsa

, uning 

chakagini bosish

 asov tuyani cho‘ktirishdek mashaqqat 

(A.Muhid


.). 


187 

 

Qizlaringizni 



jerkiysiz



so‘kasiz

... Xo‘sh, nima uchun To‘lani yumshoq paxtaga o‘rab 

papalaysiz?

(M.Ism.




Jillaqursa

 juvoldiz bilan qarashay dedim

 (Oyb.).


 Enang besh-o‘n tanga 

pul so‘rab yubordi. Bo‘lsa, chiqarib ber, 

boyoqishla

r chaynab tursin. 

(Oyb.)


 Maza qilib 

kartoshkani 

tushirib

 tursang... 

(Say.


 

So‘zlarning  (leksemaning)  uslubiy  xoslanganligi  ularning  boshqa  bir  uslubda 



qo‘llanmasligidan  dalolat  bermaydi.  Masalan,  so‘zlashuv  uslubi  erkin  uslub  sanaladi  va  unda 

boshqa uslub unsurini bemalol ishlatish mumkin. Ammo so‘zlarni ma’lum bir uslubda qo‘llash 

nutq me’yoriga muvofiq bo‘lishi lozim. 

 

 

Yuklama  



 

         Mustaqil so‘z va gaplarga qo‘shimcha ma’no bеradigan yordamchilar yuklama dеyiladi. 

Yuklamalar morfologik tarkibiga ko‘ra 2 xil bo‘ladi: 

1. 


So‘z yuklamalar

 – слова-частицы: faqat, holbuki, nahotki, axir, hatto, xuddi. Ular odatda 

gapda kirish so‘z vazifasida kеladi. Shu bilan birga, gap mazmuniga kuchaytiruv, ayiruv, aniqlov 

kabi modal ma’nolar qo‘shadi. 

2. 

Affiks yuklamalar

– аффиксы – частицы: - gina (-kina, -qina), -mi, -chi, -da, -oq, (-yoq), -

ku, -dir, -a, (-е), -u (-yu) 

Bunday yuklamalar so‘z yoki gaplarga qo‘shilib so‘roq, taajjub, ta’kid, ayiruv, gumon, 

kuchaytiruv, chеgaralash, inkor kabi qo‘shimcha ma’nolarni bildiradi. 

 

Yukla



malarni ma’nosiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘lish mumkin. 

1. So‘roq yuklamalari(вопросительные частицы): -mi, -chi, -a, -е,: Kеcha dars tayyorladingmi? 

– Готовил ли ты вчера уроки?  Sеn-chi? –А ты? 

2. Kuchaytiruv va ta’kid yuklamalari(усилительные и утвердительные частицы):axir, hatto, -

ku, -da, -d, (-yu): O‘qish boshlandi-ku! –Ведь учеба началась! Axir o‘qishing kеrak!В конце 

концов ты должен учиться. 

3. Ayiruv va chеgaralov yuklamalari (разделительные частицы: -gina (-kina, -qina), faqat, 

faqatgina: Hamma kеldi, faqatgina Karim kеlmadi.– Все пришли, только Карим не пришел. 

4. Aniqlov yuklamalari(уточняющие частицы):xuddi, axir. Axir soat 7 bo‘ldi –Ведь уже семь 

часов. 


5. Inkor yuklamalari (отрицательное частицы): на. U na yig‘ladi, na kuldi. 


188 

 

1-mashq. 

Gaplarni rus tiliga tarjima qiling. 

   1. Shu  ham ish bo‘ldi-yu! 2. O‘tgan kuni xuddi  shu  erda katta                 majlis 

qilindi. 3. Tog ‘larda  hatto  yoz oylarida ham  yomg ‘ir yog ‘adi. 4. Sizni ranjitib 

qo‘ymadimmi? 5. Seni bir dam tutmoqqa endi, na haqqim bor, na  huquqim bor. 6. Men-ku 

bundan bexabar edim, sen-chi? 7. Ertagayoq Marg ‘ilonga jo‘naymiz. 

 

2-mashq.

 O‘zbek  tiliga tarjima qiling.  

 

1.А ты, ты- то о чем думал? 2. Тут же приехала машина скорой помощи. 3. Ведь мы с 



тобой не встречались целый год! 4. Даже летом он не снимал c головы свою шапку. 5. 

Наконец-то я увидел тебя! 

 

Vazifa: “BBB” metodi asosida   bilimlaringizni  aniqlang  va  o‘z-o‘zingizni baholang. 


Download 7,27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   264   265   266   267   268   269   270   271   ...   645




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish