Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

sodda yig‘iq gap

 deyiladi: 

*

Men o‘qidim.

                         

*Ular keldilar. 

 

Gapning ikkinchi darajali bo‘laklari 

Alla aytdi. 

Mehribon ona tunda farzandiga alla aytdi. 

O‘qituvchi tabrikladi. 

Kecha yangi o‘qituvchi talabalarni bayram bilan 

tabrikladi. 

 

      ANIQLOVCHI    

         TO‘LDIRUVCHI  

 

                   HOL 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qanday?  

 

 

Kimga? Nimaga? 

 

 

Qanday qilib? 

Qanaqa?  

 

 

Kimda? Nimada? 

 

 

Qay holatda? Qancha? 

Qaysi?   

 

             Kimdan? Nimadan?    

             Qay darajada? 

Kimning?  

 

 

Kimni? Nimani?  

 

 

Qachon? Qayerda? 

Nimaning?  

 

 

Kim bilan? Nima bilan? 

 

Qayerga? Qayerdan? 

Kim uchun? Nima uchun?  

             Nima uchun?  

Kim haqida? Nima haqida?                    Nima maqsadda? 

 

 

 

 

 

 

Nima sababda? 

Aniqlovchi 

Gapning  biror  bo‘lagini  aniqlab  kelgan  ikkinchi  darajali  bo‘lak 

aniqlovchi

  deyiladi. 

Aniqlovchi 

qanday? qaysi? nechanchi? qancha? nechta? kimning? nimaning?

 So‘roqlaridan 

biriga javob bo‘ladi. Aniqlovchi aniqlagan (bog‘langan) bo‘lak 

aniqlanmish

 deyiladi. 

katta to‘garak

    Bunda 

katta

 – aniqlovchi, 

to‘garak

 esa aniqlanmish hisoblanadi.  

---

222 

 

   Aniqlovchi ikkiga bo‘linadi: 1.Sifatlovchi aniqlovchi ; 2.Qaratqichli aniqlovchi.  

 1. 

Sifatlovchi aniqlovchi –

gapda  shaxs yoki narsa-buyumning belgi xususiyati, hajmi, shakli, 

maza-ta’mi, rang-tusi, miqdori, tartibi kabi ma’nolarni anglatadi. 

* 

aqlli

 bola,

katta 

uy,

tekis

 yo‘l,

shirin

 uyqu,qizil gul,

beshta

 olma,

beshinchi

 sinf,

uzoqdagi 

do‘st,

kuzgi

 bug‘doy  

M:  Uning ziyrak qo‘ng‘ir ko‘zlarida horg‘inlik bor edi. 

2.Qaratqichli  aniqlovchi  -  b

iror  shaxs  yoki  narsa-buyumga  qarashlilikni  bildirgan  bo‘lak 

qaratqichli  aniqlovchi

  deyiladi.  U  qaratqichli  kelishigidagi  so‘zlar  bilan  ifodalanadi. 

Qaratqichli aniqlovchilar tobelangan so‘z  (bo‘lak)  

qaralmish

 hisoblanadi. 

   Qaratqichli  aniqlovchili  so‘z  birikmalarining  asosiy  belgisi  hokim  so‘zning  egalik 

qo‘shimchalari  bilan  (ko‘pincha,  III  shaxs  birlik  sondagi  –i,-si  qo‘shimchasi  bilan  )  kelishini 

talab qilishidadir: 

M:  maktabimizning bino

si

, hunar maktab

i 

To‘ldiruvchi

 

Gapning biror bo‘lagiga (ko‘pincha kesimga) boshqaruv yo‘li bilan bog‘lanib, uni 

to‘ldirib kelgan ikkinchi darajali bo‘lak 

to‘ldiruvchi

 deyiladi. 

To‘ldiruvchi ikki xil bo‘ladi: vositasiz va vositali to‘ldiruvchi. 

1

.Vositasiz  to‘ldiruvchi

  –belgili    va  belgisiz  tushum  kelishigi  shakllari  bilan  ifodalangan 

to‘ldiruvchi.   M: 

Yashashni istasang, ishlashni o‘rgan.

 

Qarilari kutadi mehmon,  Pazandasi yopadi shirmon.

 

 

2