Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

 

Yozma nutqning og‘zaki nutqdan farqli tomonlari  

Yozma  nutq  va  og‘zaki  nutq  inson  nutq  faoliyatining  ikki  shakli.  Har  ikkisi  ham 

kishilik jamiyatining muloqot vositasidir. Og‘zaki nutq birinchi shakllanadi, yozma nutq esa  

keyin shakllanadi.  Yozma nutq og‘zaki nutqning tayyor mexanizmlaridan foydalangan holda 

uni takomillashtirib va ularni bir qadar murakkablashtirib boradi, tilning yangi ifoda shakllari 

uchun xos bo‘lgan yangi unsurlarni qo‘shadi.  

Yozma  nutq  ta’lim  jarayonida  maqsadli  ravishda  egallab  boriladi.    Og‘zaki  nutq 

bolaning kattalar bilan amaliy 

 muloqoti  jarayonida  ularga  taqlid      qilish  asosida 

shakllanadi.  Yozma  nutqda    so‘z      tanlashga,  jumla  tuzishga  ancha  yuqori  talab  qo‘yiladi. 

---

139 

 

Yozma  nutq  tashqi  tomondan  (aytaylik,  suhbatdosh  tarafidan)  tuzatishsiz  kechadi.    Yozma 

nutq muloqotning jonli vositalaridan xoli, ya’ni mimika, jestlar ishtirok etmaydi.   

Demak,  yozma  nutq  til  mavjudligining  bir  shakli.  Yozma  nutq  qat'iy  me’yorga  va 

tartibga solingan  

adabiy tildan

 foydalanadi. Adabiy so‘zlashuv ulubida  gaplarda so‘zlarning 

tartibi qaror topgan, inversiya (so‘z tartibining o‘zgarishi)ham unga xos bo‘lib so‘zlovchining 

hissiyotini  yorqin  tasvirlashga  xizmat  qiladi.Adabiy  so‘zlashuv  uslubi  o‘z  leksikasi  bilan 

og‘zaki  so‘zlashuv  uslubidan  farq  qiladi  .  Adabiy  so‘zlashuv  uslubi  leksikasiga  oid 

so‘zlar”Imlo lug‘ati”dan joy olgan bo‘lib umum uchun tushunarlidir. 

Yozma  nutq

          Yozma  nutq  og‘zaki  nutqdan  quyidagi  xususiyatlari    bilan    ajralib  turadi: 

nutqni yozayotganda muallif vaqt jihatidan bemalol  fikrlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. U o‘z 

nutqi  qismlarini  va  butun    nutqni  qayta-qayta  tahrir  qilishi  uchun  eng  mos  imkoniyatlarni  

tanlashi, gap tuzilishini qulaylashtirishi mumkin. Shuning uchun ham   yozma  nutq og‘zaki 

nutqdan ravondir.