Тошкент кимё-технология институти “менежмент ва касб таълими” факултети

Таянч иборалар
Товарларнинг истеъмол қиймати, сифат, ассортимент, товаршунослик 
фанининг ривожланиш босқичлари, озиқ-овқат маҳсулотларининг кимёвий 
таркиби: углеводлар, ёғлар, оқсиллар, витаминлар, стандарт, давлат стандарти, 
тармоқ стандарти, техник шартлар, товарлар сифатини текшириш усуллари: 
органолектика усули, лаборатория усули, социологик усул, эксперт усули, физик-
кимёвий усул, кимёвий усул, микробиологик усул, технологик усул.
Назорат ва мулохаза учун саволлар 
1.
Товаршунослик фани нимани ўргатади?
2.
Товаршунослик фанининг асосий вазифалари нималардан иборат?
3.
Товаршунослик фанининг ривожланиш тарихи ҳақида гапириб беринг.
4.
Товарларнинг истеъмол хусусияти деганда нимани тушунасиз?
5.
Стандарт нима? Халқ истеъмоли товарларини стандартлаштириш 
деганда нимани тушунасиз?
6.
Халқ истеъмоли товарлари сифати қандай усуллар ёрдамида 
аниқланади?
7.
Халқ истеъмоли товарларини туркумлаш деганда нимани тушунасиз?
8.
Озиқ-овқат товарлари неча турга бўлинади ва уларни санаб беринг. 9.
Ноозиқ-овқат товарлари неча гуруҳга бўлинади ва уларни санаб беринг.
2-МАВЗУ: ДОН УН ВА НОН МАҲСУЛОТЛАРИ 
1.
Донларни классификацияси
2.
Дон маҳсулотларни классификацияси
3.
Ун маҳсулотлари
4.
Дон маҳсулотлари 5.
Булка маҳсулотлари.
6.
Тешикқўлча маҳсулотлари
 

---

1. Дон маҳсулотларининг классификатцияси 
Ёрма бўғдой, тариқ, арпа, қора бўғдой, шоли, сули, маккажўҳори ва айрим 
дуккакли ўсимликлар донидан тайёрланади. Бошоқли ўсимликлар (дуккакли 
ўсимликлар бундан мустасно) донининг тузилиши тахминан бир ҳил бўлиб, 
қобиклар (мевали ва уруғли), алейрон қатлам, унли ядро (эндосперма) ва мўртак 
(зародиш) дан иборат. Сули, арпа, қора бўғдой, тариқ ва шоли донининг сирти, 
мевали ва уруғлик қобиғидан ташқари, пуст (рангли - гул қобик) билан қопланган.
Тўйимлилик қиммати жиҳатидан доннинг қисмлари бир ҳил эмас. Кобиқ, 
асосан, клетчаткадан иборат бўлиб, организмда яхши ҳазм бўлмайди. Алейрон 
қатлам оқсилга бой бўлсада, серклетчаткадир. Доннинг энг қимматли қисми ун 
ядроси бўлиб, унда оқсил ва крахмал кўп. Мўртакда оқсил, минерал моддалар, 
витаминлар ва хийла кўп ёғ бўлади, ёғ аса ҳаводаги кислород таъсирида ачийди.
Ўзбекистон Республикаси мустакилик даврида дон ва дон маҳсулотлари 
бўйича ўз мустақиллигига эришди. Буда давлатимизни бу соҳа бўйича олиб 
борган иқтисодий ва социал сиёсати катта роль ўйнади Ўзбекистон 
Республикасида 2004 йили 3 миллион 850 минг тоннадан зиёт дон маҳсулотлари 
таёрланди. Дон ва дон маҳсулотлари бўйича Жиззах вилояти Ғаллаорл туманида 
жойлашган Ўзбекистон дон ўсимликлари институти олимлари томонидан 
яратилга “БАРАКА”,”ҒАЛЛА ОРОЛ-3”,”СУҒДИЁНА”ва бошқа юқори ҳосил 
берувчи навлар яратилиб улар ишлаб чиқаришга тавсия этилди. Бундан ташқари 
2004 йилда Андижон, Фарғона, Қашқадарё ва бошқа вилоятларда Россия, 
Украина, Беларусия, Қозоғистон ва бошқа давлатлардан келтирилган ўнлаб 
бўғдой навларини итиродукцион питомникларда синаб кўрилиб, булар ичидан шу 
вилоятларда ўсиб юқори ҳосил берадиган навларни раионлаштириш бўйича катта 
ишлар амалга оширилди. Бу ишлар билан бир қаторда дон маҳсулотлари ҳом-
ашёсини таёрлашда сифатли, юқори ҳосил берадиган навларни уруғчилигига 
катта этибор берилмоқда.
Дондан ёрма тайёрлашда пуст, қобиқ ва мўртак қисман ёки бутунлай 
чиқариб ташланиб, хийла қимматли қисмлари қолдирилади, унга зарур шакл, 
ўлчам ва ташқи сайқал берилади. Ёрма бутун, эзилган, бошоқли экинлар, қора 
бўғдой ядроси ва дуккакли - экинлар дони йирик ёки майда тўйилган ҳолда 
чиқарилади.
Ёрма тур ва ҳилларга, улардан айримлари эса тип, марка, нав ва 
номерларга бўлинади. Ерманинг тури у олинган дон экинига қараб белгиланади. 
Уларнинг ҳиллари дондан ёрма олищда қўлланиладиган турли технологик 
усулларга боғлиқ. Хусусан, бўғдой, ёрмаси - бўғдой ёрмаси, Артек ёрма; гуруч 
ёрмаси — силлиқ гуруч, ялтироқ гуруч, арпа ёрмаси — перловий, ячневий ва 
уларни ҳилларга бўлинади ва хоқазо. Маълум бир ўсимлик дони, масалан, гуруч, 
бўғдой, маккажўҳори донлари химиявий таркиби ва хоссаси билан бир-биридан 
фарқ қилган холларда ёрма тип ва маркаларга бўлинади. Ермаларнинг номерлари 
дона (зарра) ларининг майда-йириклиги ва уларнинг бир ҳиллилигини 

---

тавсифлайди. Ишлаб чиқариш жараёнида майдаланган, силлиқланган ёрма 
сонларга бўлинади. Ёрмани маҳсулот навига бўлишда ядросининг навига, сифати, 
бегона аралашмаларнинг озкўплиги ва бошқа сифат кўрсаткичлари назарда 
тутилади.
Ерманинг озиқлилик қиммати улардаги оқсил, углевод, ёғ, минерал моддалар 
ва витаминларнинг миқдорига боғлиқ. Ёрма таркибида оқсил—8—12%; крахмал 
65—78%, ёғ—0,3—9%, минерал моддалар 2% гача бўлади, шунингдеқ кўп 
миқдорда В
1
В
2
, РР, Е сингари витаминлар ҳам мавжуд.
Ерманинг кўпгина тури мазали ва юқори калорияли бўлиб, яхши ҳазм бўлади.