Тошкент кимё – технология институти

Ma’ruza 11 
Polimerlar egiluvchanligi 
Polimerlarning fizik xossalari ularning kimviy tuzilishi bilan belgilanadi. 
Biroq fizik xossalar va kimyoviy tuzilish orasidagi bog’liqlik o’ta murakkabdir. 
Bu bog’liqlikni tushunish uchun polimerlarning egiluvchanligi termini kiritilgan 
bo’lib, ichki molekulyar issiqlik harakati yoki tashqi kuchlar ta’sirida 
makromolekulani o’z konformatsiyasini o’zgartirish qobiliyati polimerning 
egiluvchanligidir. Egiluvchanlik faqat polimerlarga xos bo’lib, ularning muhm 
xossasidir. Makromolekulalar konformatsiyasi zvenolarning asosiy zanjirning 
σ 
- boglari atrofida tormozlangan aylanishi natijasida o’zgaradi. Shunday kilib 
zanjir egiluvchanligi makromolekulalardagi 
σ - bog atrofidagi ichki 
aylanishning engilligi bilan belgilanadi. Zvenolarni -S-S- bog atrofida 
aylanishini quyidagicha tasavvur qilish mumkin. 
α - valent burchak 
β - valent burchakni tuldiruvchi burchak
φ - ichki aylanish burchagi
1, 2,3,4,5,6 va punktir chizik - suyultirilgan 
eritmalarda aylanish traektoriyasi;
1,6,7 va uzluksiz chiziq - qattiq agregat holatda 
ilgarilanma-kaytma tebranish oblasti. 
U
1
energiyali bir konformatsiyadan U
2
energiyali ikkinchi 
konformatsiyaga zvenosini 
φ burchakka burilish natijasida σ - bog atrofida 
aylanayotgan zvenoning U(
φ) potentsial energiyaning o’zgarishi quyidagi 
ko’rinishga ega. 
81 

---

Aylanish ehtimolligi ikkala holatlarning 
energiyalarining 
farqi 
U
1
-U
2
=
∆U 
va 
potentsial to’siq U
0
qiymati bilan belgilanadi. 
Termodinamik va kinetik egiluvchanliklarni 
farqlashadi. 
Termodinamik egiluvchanlik 
Ichki issiklik harakati natijasida 1- konformatsiyadan 2- 
konformatsiyaga o’tish qobiliyati bilan xarakterlanadi. 
∆U ning qiymatiga 
bog’liq. 
Termodinamik egiluvchanlik quyidagi ko’rsatgichlar bilan baholanadi:
birlik parametri (
σ
j
) 
- real zanjirning uchlari o’rtasidagi urtacha kvadrat masofa. 
- erkin tuzilgan zanjirning uchlari o’rtasidagi o’rta kvadrat 
masofa. 
Bu 
kursatgich 
sigmentlari 
valent 
boglar 
atrofida 
aylanishadi, ularning deformatsiyaga uchramagan holatida qo’llaniladi. Bunda 
nadmolekulyar strukturaga uzgarmas bo’ladi.