Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti milliy tadqiqot universitetining qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar instituti

■ COS
= */, ■ COS^>

Reaktiv quvvat: ft/ = 3 ft = 3 UfI_f *sin<^ = 43UL * IL * sin <59

Tala quvvat: ^3/ = y/^3/ + 63/ =3Uf 'If = V3UL IL

• Uch fazali simmetrik zanjirlarda tokning quvvatini bir fazali va uch fazali vattmetrlar yordamida o’lchash mumkin. Elektr zanjirlarda uch fazali simmetrik iste’molchilarni “yulduz” sxemasidan “uchburchak” sxemasiga o’tkazib ulanganda, liniyadagi tok 3 hamda iste’molchining quvvati 3 martaga ko’payadi. Ushbu xususiyatdan amaliyotda keng miqyosda foydalaniladi.
• Elektr stantsiyalarida uch fazali sinxron generatorlar o’rnatilgan bo’lib, aynan ular yordamida uch fazali elektr energiyasi hosil qilinadi( 3.1-rasm) . Uch fazali sinxron generator ikkita asosiy qism - qo’zg’almas stator (3.1-rasm,1) va aylanuvchi rotordan (3.1-rasm,2) iborat bo’ladi. Stator pazlariga chulg’amlar soni bir xil, o’zaro bir-biridan 1200 ga siljigan uchta chulg’am joylashtiriladi. Rotor vali(o’qi)ga esa N va S ikki qutbli elektromagnit mustaxkam o'rnatilgan. Ushbu elektromagnit cho’lg’mi maxsus manbadan o’zgarmas tok bilan ta’minlanadi.

• 1- Statorning uch fazali cholgamiari
• 2. Rotor ozagi
• 3. Qozgatish cholgami

• Ushbu uch fazali sinxron generator rotori tashqi birlamchi harakatlantirgich (bug’-gaz turbinasi, ichki yonuv dvigateli, suvning yuqoridan pastga tushish energiyasi va h.k.) yordamida aylantirilganda statorning faza chulg’amlarida o’zgaruvchan EYuK induktsiyalanadi. Aylanayotgan rotorning magnit maydoni faza
• chulg’amlarini birdaniga emas, balki navbati (120 0 farq qilgan holda) bilan kesib o’tgani sababli stator chulg’amlarida hosil bo’ladigan EYuKlar ham fazalar bo’yicha o’zaro 1200 ga siljigan tarzda hosilbo’ladi[1,2]. Uch fazali sinxron generatorning konstruktiv tuzilishi quyidagicha: Uchta bir xil mis simlrdan o’ralgan cho'lg'amlar (3.1-rasm, 1) qo’zg’almas qism - statorning magnit o'zagi ariqchalariga o'zaro 120o siljigan holda joylangan. qismida, rotor cho'lg'ami joylashgan bo'lib, ushbu cho'lg'am o'yg'otuvchi cho'lg'am deb ataladi. Sinxron generatorning o'ygotuvchi cho'lg'amga o'zgarmas tok berilib, ushbu tok kuchli magnit maydonini hosil qiladi. Tashqi mexanik kuchlar ta’sirida rotor
• aylantirilganda ushbu magnit maydoni stator chulg'amlarida o’zaro bir-biridan 1200 ga farq qiluvchi bir xil chastotali sinusoidal EYuK larni hosil qiladi.

• O’zaro
• 1200 ga siljitib chulg‘amlarni burchak tezligi yo‘nalishi aylantirilganda,

• bir-birga nisbatan joylashtirilgan uchta magnit maydonida bilan soat mili bo’yicha chulg’amlarda

• sinusoidal EYuK paydo bo’ladi. Ushbu EYuKlar amplitudasi o’zaro teng bo’lib, fazalari 120 0 ga farq qiladi. Butun dunyo bo’ylab ishlab chiqarishning barcha sohalarida elektr energiya ta’minoti va iste’molida asosan uch fazali tizimdan foydalaniladi. Uch fazali generatorning EYuK -Ea deb belgilasak, undan1200 orqadagi ikkinchi faza EYuK -Eb , 1200 oldindagi, uchinchi faza EYuK-Ec deb belgilanadi. Uch fazali EYuK manbai, uch fazali iste’molchi va ularni birlashtiruvchi o’tkazgich simlar majmui uch fazali zanjir deb ataladi. Demak, uch fazali EYuK simmetrik tizim deb o‘zaro bir biridan fazasi 1200 burchakka siljigan bir xil 50 chastota va amplitudali EYuK majmuiga aytiladi. 3.3-rasmda shunday EYuKlar tizimi oniy qiymatlarining to‘lqin diagrammasi keltirilgan.

•