Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti 1

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO'JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI
2
ekan.
Olamning o‘lchami bormi?
Olamning o‘lchami va uning massasini aniqlashda biz birorta nazariy modelga tayanishimiz zarur. Bunda
biz Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasiga murojaat etamiz. O‘lchamni bilish uchun geometriya
zarur. Xo‘sh, biz bunda qaysi geometriyadan foydalanamiz. Eynshteynning 4-o‘lchamli geometriyasi (x, u,z
va t) va unga birorta jismning ta’sirini hisobga olishdan iborat. Bu nazariyaning oxirgi xulosasi shundan
iboratki, butun fizik hodisalarni ushbu geometriya orqali tushuntirishdan iborat.
Ushbu nazariya bo‘yicha Olamni ideal gazga, undagi molekulalarni galaktikalarga o‘xshatamiz. Istalgan
gazni o‘rtacha zichlik va o‘rtacha bosim bilan ifodalash mumkin. Faraz qilaylik, bu kattaliklar vaqtning
funksiyasi bo‘lsin, ammo Olamning qaerida joylashganligidan bog‘liq bo‘lmasin.
Olamning kengayishi. Olaning kengayishi asosan yulduzlarning spektrining qizil tomonga siljishiga qarab
aniqlashadi. Olamning radiusi vaqt o‘tishi bilan kattalashar ekan. Boshlang‘ich paytda uning radiusi katta
tezlikda (yorug‘lik tezligidan katta tezlikda) ortgan. Buni faqat umumiy nisbiylik nazariyasi tushuntiradi,
xolos, xususiy nisbiylik nazariyasi yordamida tushunib bo‘lmaydi.
Olamning yoshi 1.3x1010 yil, undagi boshqa jismlarning yoshi undan kichik.
Xulosa qiladigan bo‘lsak, Olamni qandaydir bir nuqtaga nisbatan “bir biridan uzoqlashayotgan
galaktikalarning gazli sistemasi” deb qarash mumkin. Galaktikalar o‘rtasidagi o‘rtacha masofa shunday
oshadiki, uzoqdagi galaktikalar yaqindagi galaktikalarga nisbatan kattaroq tezlik bilan uzoqlashadilar.
4 –TTJ tarbiyachi pedagogi Javlonbek Qutlimurotov axboroti
Institut matbuot kotibi Rahimboy Jumaniyozov