Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Nazorat uchun savollar: 
1.Aholi punkti yerlari tushunchasi nimani anglatadi? 
2 Shaxar va posyolka yerlarning tarkibiga nimalar kiradi? 
3. Aholi puntlari yerlarining huquqiy holati qaysi qonun hujjatlari bilan tartibga 
msolinadi? 
4. Aholi puntlari yerlarining huquqiy holatida qanday hususiyatlar mavjud? 
5. Qishloq aholi punktlari tushunchasi nimani anglatadi? 
XI BOB. SHAXARDA YASHAYOTGAN FUQAROLARNING YERDAN 
FOYDALANISH HUQUQI 
1§. Ko‘p kvartirali uylar atrofidagi yer uchastkalaridan foydalanish huquqi 
Ko‘p  kvartirali  uylar  shaxar  qurilishi  yerlarida  joylashadi.  Ammo  ushbu 
uylarda  istiqomat  qiluvchi  fuqarolar  uyga  kirib  chiqishi  yoki  boshqacha  tarzdagi 
hayotiy  ehtiyojlarini  qondirishi  uchun  (masalan  bolalar  o‘yingohlarini  tashkil 
qilish,  ommaviy  tadbirlar  uyushtirish  va  h.)  xizmat  qiladigan  yer  uchastkalari 
umumiy  foydalanishga  mo‘ljallangan  bo‘ladi.  Shu  sababli  qonunchilikda  ko‘p 

---

138 
 
 
kvartirali  uylar  atrofidagi  yer  uchastkalarining  o‘ziga  xos  huquqiy  maqomi 
belgilangan.  
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  tomonidan  2005  yil  16  fevralda  «Uy-
joy qurilishi va uy-joy bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 
qarorning  qabul  qilinishi  ko‘p  kvartirali  uylar  atrofidagi  yer  uchastkalariga 
nisbatan qonunchilikda yangicha huquqiy maqom beligilanishiga olib keldi 
19
.  
Ko‘p  kvartirali  uylar  atrofidagi  yer  uchastkalaridan  odamlarning  kirib-
chiqishi uchun yo‘laklar qurish, bolalarning dam olishi uchun sport maydonchalari 
tashkil  etish,  ommaviy  tadbirlar  o‘tkazish  uchun  qurilmalar  barpo  etish, 
yashovchilarning  manfaatlariga  zarar  keltirmasa  garajlar  qurish,  bog‘lar  ekish 
maqsadlarida  foydalanish  mumkin
20
.  Ushbu  maqsadlarda  ko‘p  kvartirali  uylar 
atrofidagi  yer  uchastkalaridan  foydalanishni  nazorat  qilib  borish  mazkur  uylar 
boshqaruvini  amalga  oshiruvchi  tashkilotlar,  ya’ni  uy-joy  mulkdorlari  shirkatlari, 
fuqarolarning  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organlari  tomonidan  amalga  oshiriladi. 
O‘zbekistonda ko‘p kvartirali uylar atrofidagi yer uchastkalari uy-joy mulkdorlari 
shirkatlari,  fuqarolarning  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organlariga  doimiy  foydalanish 
huquqi asosida tegishli bo‘ladi.  
Ma’lumki,  shaxar  yerlarida,  xususan  ko‘p  kvartirali  uylar  atrofidagi  yer 
uchastkalarida o‘zboshimchalik bilan qurilgan imorat va inshootlar hozirgi paytda 
buzilmoqda,  ular  yong‘in  xavfsizligi  qoidalari,  qurilish  normalari  va  seysmik 
talablarga  xilof  ravishda  qurilganligi  sababli  atrofdagilar  uchun  jiddiy  xavf 
tug‘diradi.  Shu  sohada  uy-joy  mulkdorlari  shirkatlarining  faoliyati  yuzaki  olib 
borilayotganligi,  uy-joy  fondidan  foydalanish,  yer  uchastkalarini  obodonlashtirish 
va ularni saqlash nihoyatda qoniqarsiz ahvolda ekanligini hisobga olib, bu borada 
mahalliy  hokimiyat  organlari  bilan  hamkorlikda  shaxar  va  tumanlarni 
obodonlashtirish  ishlarini  yanada  takomillashtirish  maqsadida  O‘zbekiston 
Respublikasi  Prezidenti  tomonidan  «Uy-joy  mulkdorlari  shirkatlari  faoliyatini 
takomillashtirish  borasidagi  qo‘shimcha  chora-tadbirlar  to‘g‘risida»  qaror  qabul 
                                                           
19
 O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari to‘plami.  № 7. 2005. 54-modda.  
20
  O
‘
zbekiston Respublikasi Yer kodeksining  63-moddasiga qarang/ 

---

139 
 
 
qilingan 
21
.  Ushbu  qarorda  «Uy-joy  mulkdorlari  shirkatlari  to‘g‘risida»gi 
O‘zbekiston  Respublikasining  yangi  tahrirdagi  qonun  loyihasi  ishlab  chiqilishini 
taklif qilingan. 
O‘zbekiston Respublikasining 2006 y. 12.04 qabul qilingan “Xususiy uy-joy 
mulkdorlarining  shirkatlari  to‘g‘risida”gi  qonunining  (Qonunchilik  palatasi 
tomonidan  2006  yil  22  fevralda  qabul  qilingan  va  Senat  tomonidan  2006  yil  24 
fevralda  ma’qullangan)  3-moddasida  xususiy  uy-joy  mulkdorlarining  shirkati 
tushunchasiga  ta’rif  berilib,  unga  ko‘ra  xususiy  uy-joy  mulkdorlarining  shirkati 
ko‘p  kvartirali  bitta  yoki  yaqin,  zich  joylashgan,  obodonlashtirish  elementlari 
bo‘lgan  umumiy  yer  uchastkasi  bilan  qamrab  olingan  bir  nechta  uydagi  xususiy 
turar joylar mulkdorlarining birlashmasidir.  
Ushbu  qonunning  8-moddasida  shirkatlarning  mahalliy  davlat  hokimiyati 
organlari  va  fuqarolarning  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organlari  bilan  o‘zaro 
munosabatlari  yoritilgan  bo‘lib,  shirkatlar  hududlarni  obodonlashtirish  va 
ko‘kalamzorlashtirish  ishlarining  tashkil  etilishi,  ko‘p  kvartirali  uylarda 
yashovchilarning uy-joy fondida yashash qoidalariga rioya etishi masalalari hamda 
birgalikda hal etishni talab qiladigan boshqa masalalarda fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organlari bilan hamkorlik qiladilar, deb belgilangan.  
O‘zbekiston  Respublikasining  1999  yil  14  aprelda  qabul  qilingan 
“Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari” to‘g‘risidagi qonuni 10-moddasi, 
II  qism,  5-bandida  shaxarcha,  qishloq,  ovul  fuqarolar  yig‘ini  hamda  shaxardagi 
mahalla  fuqarolar  yig‘inlari  hududni  kompleks  rivojlantirishni  ta’minlashi, 
shuningdek,  aholi  punktlarini  obodonlashtirish  va  ularning  sanitariya  holatini 
yaxshilashga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirishi belgilangan.  
Mamlakatimiz  qonunchiligida  mahalla  zimmasiga  mahalla  hududi  tabiatini 
ekologik  jihatdan  muhofaza  qilishdek  muhim  ma’suliyat  yuklangani  bejiz  emas. 
Chunki mustaqillik yillarida mahallalarda o‘tkazib kelinayotgan ekologik tadbirlar, 
xususan  davlatimiz  rahbarining  maxsus  farmonlari  asosida  amalga  oshiriladigan 
                                                           
21
 O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari to‘plami.  №  5-6. 2005. 30-modda.  
 

---

140 
 
 
“hasharlar”  ko‘p  ming  yillik  tarixga  ega.  Demak,  biz  huquqiy  asoslarga  ega 
bo‘lgan  hasharlarni  yurtimizdagi  muhim  ekologik  tadbirlar  sirasiga  kiritishimiz 
mumkin.  Bunday  tadbirlar  ko‘p  kvartirali  uylar  atrofidagi  yer  uchastkalarining 
ekologik  jihatdan  yaxshi  holda  saqlanishini  ta’minlaydi.  Mamlakatimizda 
mustaqillik  yillarida  milliy  an’analar  uyg‘unligi  asosida  amalga  oshiriladigan 
ekologik tadbirlar tobora an’anaviy tusga ega bo‘lib bormoqda.